2020

Toch trekt dit de scheve taakverdeling niet recht: de meeste taken vallen nog steeds op de schouders van werkende moeders, schrijft onder andere ook Vanity Fair in april. Voor alleenstaande ouders – 80 % van de single ouders zijn vrouwen – is thuiswerken al zeker geen sinecure wanneer scholen (deels) gesloten zijn.  Veel vrouwen werken trouwens in sectoren die het vanwege de crisis bijzonder moeilijk hebben, zoals de horeca, de textielsector, de detailhandel of sekswerk. Deze beroepen worden gekenmerkt door lage lonen, hoge werkdruk en flexibele contracten.

Door de loonkloof zijn veel vrouwen minder economisch zelfstandig, wat hen extra kwetsbaar maakt in de samenleving. Het maakt hen onder andere afhankelijker van hun partner, waardoor ze beperkt worden in hun keuzes. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot meer intrafamiliaal geweld. Daarnaast hebben vrouwen een groter risico om in armoede terecht te komen. Meer dan acht op de tien alleenstaande ouders in de Europese Unie zijn vrouwen, waarvan 35% in armoede leeft. Dit alles heeft uiteraard grote gevolgen voor de opbouw van de pensioenrechten van vrouwen. De Europese pensioenkloof is dubbel zo groot als de loonkloof, waardoor de ongelijkheid toeneemt met de leeftijd.

Zwangere of net bevallen vrouwen zijn extra kwetsbaar en in veel landen nog minder ondersteund dan bij ons. Bijna tien miljoen vrouwen wereldwijd zullen door coronamaatregelen geen toegang gehad hebben tot anticonceptie of abortus. In vergelijking met de rest van Europa krijgen Belgische vrouwen weinig moederschapsverlof (vijftien weken). Tijdens het verlof krijgen ze gemiddeld maar 77% van hun loon uitbetaald, tegenover het Europees gemiddelde van 90%. Er is onvoldoende of te dure kinderopvang en kinderbijslag dekt de kosten onvoldoende. Als alleenstaande ouder of moeder met een migratieachtergrond komt daar nog risico op armoede of discriminatie bij. MO* rapporteert in november over betaalde zorgarbeid (met minimumlonen en slechte werkomstandigheden) en onbetaald zorgwerk, waar voornamelijk vrouwen met een migratieachtergrond de dupe van zijn.

Het vermelden waard is het Oxfam rapport Time to Care, met als thema on(der)betaalde zorg en de globale ongelijkheidscrisis. Zij concluderen dat de zorgtaken die vrouwen op zich nemen, wereldwijd meer waard zijn voor de economie dan pakweg de techsector. Met het rapport wil Oxfam de diepgewortelde ongelijkheid tussen mannen en vrouwen aanklagen. Oxfam België laat weten dat economische rechtvaardigheid en gelijkheid voor vrouwen en meisjes vanaf 2020 centraal staan in hun beleid: "(eco)feministische principes worden het vertrekpunt en er zal nauw worden samengewerkt met vrouwen en feministische organisaties om die principes in praktijk te realiseren".

Schaduwpandemie met diepe wortels

Het werd vorig jaar door veel media en middenveldorganisaties gemeld: we hebben ook te maken met een hausse van (huiselijk) geweld op vrouwen. De coronacrisis vergroot bestaande ongelijkheden uit, en zo ook de spanningen, machtsrelaties en rolpatronen die ervoor zorgen dat vrouwen te maken krijgen met psychisch, fysiek of seksueel geweld. Lees hierover uitgebreid in onze Pers:pectief van 1 april (gevolgen van corona in de huiselijke sfeer), 13 mei (seksueel geweld en femicide) en 25 november (moord en geweld uit vrouwenhaat).

Een vrouw loopt thuis nog altijd het meeste gevaar. Geweld op vrouwen en meisjes is helaas een wereldwijde, chronische en systemische problematiek. Het probleem is bovendien ondergerapporteerd: slechts 40% van de slachtoffers zoekt hulp, volgens UN Women. Ook in België wordt er te weinig professionele hulp gezocht, zeker in lockdowntijden, zoals blijkt uit een rapport van de UGent. Ook bleek dat één op vijf mensen in België het slachtoffer werden van huiselijk geweld gedurende de eerste lockdown periode. Op verzoek van de staatssecretaris voor Gelijke Kansen, Sarah Schiltz, wordt het onderzoek nu herhaald om na te gaan of de tweede lockdownperiode een vergelijkbare of grotere impact heeft gehad op intrafamiliale spanningen en geweld. Deelnemen aan het onderzoek kan via deze link.

In ons land wordt er gemiddeld pas na vierendertig gevallen van huiselijk geweld aangifte gedaan.

Het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) zet actief in op campagnes en ondersteuning van Europese lidstaten om een betere dataverzameling rond geweld op vrouwen te stimuleren. Ook specifiek voor België maakt het Europees Instituut voor Gendergelijkheid een factsheet en een reeks aanbevelingen op. Uit de cijfers van 2018 blijkt dat 12,3% van de vrouwen het jaar voorafgaand aan de enquête slachtoffer waren van matig tot ernstig partnergeweld. Daarvan contacteerde slechts 3,3% van de slachtoffers de politie. Sinds de herfst van 2020 heeft België een Vlaams Actieplan tegen seksueel geweld en sinds 2001 een Nationaal Actieplan Gendergerelateerd Geweld. Toch wordt de genderdimensie van geweld soms over het hoofd gezien in ons land. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een vrouwenmoord als een genderneutrale misdaad behandeld wordt. Femicide is de moord op een vrouw omdat ze vrouw is, waarbij misogynie een cruciaal onderdeel vormt van het motief. Femicide als specifiek misdrijf of verzwarende omstandigheid is tot op heden niet opgenomen in het Belgisch Strafwetboek. In 2020 halen er meerdere gevallen de pers. Het bekendste geval is vermoedelijk de moord op de Aalsterse oud-burgemeester Ilse Uyttersprot, die door haar partner vermoord werd in augustus.

Bron foto: Mika Baumeister via Unsplash

Gendergerelateerd geweld op vrouwen kent vele vormen en maten. Vzw Zijn, sinds 2005 de “Beweging tegen Geweld”, onderscheidt vier categorieën binnen partnergeweld: psychisch geweld, fysiek geweld, seksueel geweld en financieel geweld. In ons land focust het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) op seksueel geweld, partnergeweld en eergerelateerd geweld.

Volgens het Instituut maken dodelijke slachtoffers van partnergeweld ongeveer één tiende uit van alle dodelijke slachtoffers in ons land. 

Een vermeldenswaardig event is het gigantisch protest tegen femicide en geweld tegen vrouwen dat op 8 maart 2020 plaatsvindt in Mexico. Naar schatting 80.000 vrouwen komen op straat. Een dag later, op 9 maart, leggen Mexicaanse vrouwen onder de noemer #UnDíaSinNosotras (‘een dag zonder ons’) massaal het werk neer, trekken ze niet naar school en zijn ze niet te bereiken via sociale media. Het wordt het grootste protest in de Mexicaanse geschiedenis. 

Op 25 november is het de jaarlijkse Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen. Zoals elk jaar stimuleren de Verenigde Naties wereldwijd zestien dagen van activisme. In 2020 kleurde de campagne oranje, onder de slogan “Orange the World: Fund, Respond, Prevent, Collect!”. 

Nog steeds geen baas in eigen buik

In België is abortus intussen een recht, terwijl het in veel landen nog steeds als een misdrijf wordt beschouwd. Experts waarschuwen dat een restrictieve wetgeving ertoe leidt dat abortus in de illegaliteit belandt. Elk jaar sterven 50.000 vrouwen door onveilige abortussen. Seksuele en reproductieve rechten zijn daarom van groot belang voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen. Daarnaast blijft een betere toegang tot (liefst gratis) anticonceptie een belangrijk strijdpunt voor de vrouwenbeweging.

LUNA, oftewel de Unie van Nederlandstalige Abortuscentra, bracht in maart nog een infomap over abortus uit, omdat er nog veel misverstanden, mythes en vooroordelen over het onderwerp bestaan. Ook de (politieke) gevoeligheid van de materie leidt ertoe dat er al eens met cijfers en onderzoeksresultaten wordt gegoocheld.

De Belgische abortuswetgeving is sinds 3 april 1990 van kracht en bestaat in 2020 dus dertig jaar. Wie herinnert zich nog het tijdelijke aftreden van koning Boudewijn, toen in 1990 de Kamer het toenmalige abortusontwerp goedkeurde? Hoewel abortus al in 1990 uit de clandestiniteit wordt gehaald, blijft het tot 2018 in feite een gedoogd misdrijf. De wetswijziging van 2018 is vooral van symbolisch belang daar abortus sindsdien een verworven recht is. De jarenlange strijd voor dit recht toont aan dat abortus nog steeds een gevoelige thematiek is, en ook in 2020 nog een politiek twistpunt blijft. Al enkele jaren is een wetsvoorstel hangende dat het recht op abortus moet versoepelen: concreet gaat het om de verlenging van de toegestane termijn waarbinnen men kan aborteren, van twaalf naar achttien weken na de bevruchting. Het wetsvoorstel wil ook de verplichte bedenktijd van zes naar twee dagen verlagen. Nadat dit morele paniek veroorzaakte in de Kamer en de formatiegesprekken in juli 2020 blokkeerde, blijft de voorgestelde wetswijziging voorlopig taboe in het federaal regeerakkoord. Lees daarover meer in de Pers:pectief van 15/10/2020.

Bron foto: Koen Suyk / Anefo via WikiCommons

Tot hoeveel weken zwangerschap een abortus is toegestaan, verschilt sterk van land tot land. Een overzicht van Europa vindt je hier.

Polen heeft een van de strengste abortuswetgevingen in Europa: abortus is er enkel toegestaan in geval van incest of verkrachting, wanneer de zwangere vrouw in levensgevaar verkeert of wanneer de foetus ernstig misvormd is. Op 22 oktober 2020 halen tegenstanders van abortus nog een slag thuis: het Poolse Constitutionele Hof oordeelt dat een zwangerschap niet langer mag worden afgebroken bij ernstige afwijkingen aan de foetus. Massaal protest volgt.

Niet alleen in Polen staat het recht op abortus onder druk. Nu de coronacrisis in veel landen grote impact heeft op de zorgverlening, kunnen sommige ziekenhuizen enkel essentiële ingrepen uitvoeren. Covid-19 heeft er in sommige landen toe geleid dat abortus wordt geherformuleerd tot een niet-essentiële zorg. Onder andere in Roemenië worden sinds het begin van de pandemie de meeste abortussen als “niet-essentiële” procedures beschouwd. In verschillende Amerikaanse staten was dit ook het geval.

Abortus geldt als een uiterst omstreden onderwerp in de Verenigde Staten, en dan met name in de conservatieve staten. In januari 2020 vertelt Trump nog aan anti-abortusactivisten dat hij voor hen zou vechten. Hoewel abortus legaal is in de Verenigde Staten, bestaan er veel restricties door lokale overheden en blijft de strijd woeden om Roe vs. Wade (het oordeel van het Amerikaanse Hooggerechtshof uit 1973 dat het verbod op abortus ongrondwettelijk verklaart) teniet te doen. Zeker met de aanstelling van de conservatieve Amy Coney Barrett als negende lid van het Amerikaanse Hooggerechtshof lijkt de herroeping van dit arrest niet meer ondenkbaar. Coney Barrett, een felle tegenstander van abortus, volgt de progressieve rechter Ruth Bader Ginsburg op, die zich sterk maakte voor vrouwenrechten en op 18 september 2020 overleed.

Op 22 oktober 2020 lanceren de Verenigde Staten de Geneva Consensus Declaration. De verklaring roept op om de rechten en gezondheid van vrouwen te bevorderen – maar het recht op abortus hoort daar volgens de ondertekenaars niet bij. Onder meer Brazilië, Egypte, Hongarije, Indonesië, Oeganda en Saoedi-Arabië ondertekenen de verklaring. Polen, Hongarije en Wit-Rusland zijn de enige Europese landen die zich aansluiten. Volgens de Women, Peace and Security Index van Georgetown University behoort de meerderheid van de dertig ondertekenaars tot de twintig landen die het slechts scoren op het vlak van vrouwenrechten.

December 2020 brengt op de valreep nog positief nieuws: het erg katholieke Argentinië keurt een abortuswet goed. In Latijns-Amerika is abortus voorts enkel legaal in Cuba, Uruguay, Guyana en de Mexicaanse deelstaat Mexico en Mexico City. In het grootste deel van Mexico kunnen vrouwen nog steeds in de cel belanden voor abortus, al lijkt het land stilaan naar een decriminalisering van abortus toe te werken. In juli 2020 omzeilt een rechter echter een wetsvoorstel om abortus tijdens de eerste twaalf weken niet meer strafbaar te maken.

Een lange strijd

Al sinds de tweede feministische golf in de jaren zestig van de vorige eeuw wordt er geijverd voor gelijk loon voor gelijk werk, voor reproductieve rechten en tegen geweld op vrouwen. Iedereen die zich afvraagt of thema’s als feminisme en gendergelijkheid vandaag nog relevant zijn, kan op basis van wat er gebeurde in 2020 concluderen dat de strijd nog altijd niet gestreden is.

In de pers:

• Leve de (on)betaalde zorgarbeid van de vrouw met migratieachtergrond (MO*, 11/11/2020)
• Rough sex excuse in women’s deaths is variation of ‘crime of passion’ – study (The Guardian, 10/11/20)
• Les violences faites aux femmes ont déjà coûté la vie à 17 personnes depuis le début de l’année en Belgique (La Libre Belgique, 03/11/20)
• Why a New Abortion Ban in Poland is Causing a Furor (The New York Times, 27/10/2020)
• Tienduizenden Polen komen op straat tegen verbod op abortus (De Standaard, 23/10/2020)
• Verwekt de dood van Ilse Uyttersprot niet meer dan een rimpeling? (Knack, 15/08/2020)
• Moord Ilse Uyttersprot: Wat is er aan de hand met mannen? (De Wereld Morgen, 05/08/2020)
• Gendergelijkheid binnen gezinnen is goed voor iedereen (sociaal.net, 11/06/2020)
• Die andere pandemie: lockdowngeweld in huis (De Standaard+, 16/05/2020)
• Stappen we in de oude valkuil om zorgarbeid weer maar eens te miskennen? (De Morgen, 29/04/2020)
• How coronavirus is changing access to abortion (Politico, 08/03/2020)
• Argentinië begint met legalisatie van abortus het nieuwe jaar onder feministische impuls (MO*, 10/01/2021)

Meer lezen?

• RoSa thema: Femicide
• RoSa thema: Partnergeweld
• RoSa thema: Arbeid en zorg
• RoSa schrijft: Baas in eigen buik-strijd gaat door
• RoSa schrijft: 03.04 | 30 jaar abortuswet in België
  
• RoSa leest: De strijd om tijd - Olivier Pintelon
• Pers:pectief 15/10/2020: Federaal regeerakkoord
• Pers:pectief 29/10/2020: Abortusrechten onder druk
• Gender in de Pers 20/02/2020: Partnergeweld in België

Online:

• Participeer in het tweede onderzoek van de UGent naar intrafamiliale spanningen en geweld tijdens de lockdown
• Femicide – European Institute for Gender Equality
• vzw Stop Femicide in Belgium
• Geweld. Wat nu? (Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, 2013)
• vzw Zijn – in beweging tegen geweld
• Horen, zien en praten (Vlaamse portaalsite rond partnergeweld)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• No visible bruises: what we don't know about domestic violence can kill us / Rachel Louise Snyder, 2019 – RoSa-ex.nr.: FII a/1274
• Gender, power, and violence: responding to sexual and intimate partner violence in society today / Angela F. Hattery, 2019 – RoSa-ex.nr.: FI a/510
• Domestic violence and psychology: critical perspectives on intimate partner violence and abuse / Paula Nicolson, 2019 – RoSa-ex.nr.: FII a/1272
• The criminalization of abortion in the West: its origins in medieval law / Wolfgang P. Müller, 2012 – RoSa-ex.nr.: C l/2
• Abortus: de vrouw beslist / Ida Dequeecker, 1976 - RoSa-ex.nr.: Cb/4
• Good catholics: The battle over abortion in the Catholic Church / Patricia Miller, 2014 - RoSa-ex.nr.: FIIh/422
• De strijd om tijd / Olivier Pintelon, 2018 – RoSa-ex.nr.: EII a.778
• Valuing care work: comparative perspectives / Cecilia Benoit, 2011 – RoSa-ex.nr.: EI g/74