hier komen promoties & acties

2018

Voor de eerste nieuwsbrief van 2019 blikt RoSa vzw terug op het voorbije jaar. Welke rol speelden de thema’s gender en feminisme in 2018? Wat viel ons op en welke verschuivingen en tendensen tekenden we op?

Gepubliceerd op 09/01/2019

Een eerste gender-topic dat 2018 ontegensprekelijk kleurde, was #MeToo. Het jaar ging van start met de naweeën van het uitdeinende Weinsteinschandaal en in oktober 2018 maakten media de balans op van 1 jaar #MeToo. Welke impact had de beweging op het hardnekkige probleem van seksueel grensoverschrijdend gedrag en op de samenleving in haar geheel?

Een andere, helaas zorgwekkende, trend was de populariteit en de opmars van nieuw rechtse bewegingen, die worden gekenmerkt door conservatieve waarden, openlijk racisme en een even vurig antifeminisme. Van de niet aflatende Trumpismen in de Verenigde Staten, over de verkiezing van de extreemrechtse president Bolsonaro in Brazilië tot de ontmaskering van studentenvereniging Schild & Vrienden: alt right en nieuw rechts leken overal aan de winnende hand en domineerde het debat.

Gelukkig was er ook goed nieuws: vrouwen zetten zichzelf op de kaart in diverse domeinen, zoals dat van de sport. Er vielen heel wat hoogtepunten te noteren voor vrouwelijke atleten, ook bij ons, en vrouwenploegen in klassiek mannelijke sporten kregen voor het eerst de aandacht die ze verdienen.

RoSa vzw dook in het persoverzicht van 2018 en filterde er het merkwaardigste en memorabelste gendernieuws uit met de focus op die drie opvallende thema’s.

Eén jaar na #MeToo

Een jaar geleden kwam de #MeToo-beweging op gang, na diverse onthullingen over ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag en aanranding door filmbons Harvey Weinstein. De hashtag was niet nieuw, maar kreeg een tweede leven ingeblazen. Talloze vrouwen wereldwijd deelden verhalen over seksuele intimidatie en ongewenst gedrag.

Maar is er intussen echt iets veranderd? Wat in ieder geval duidelijk is: slachtoffers dienen nu gemakkelijker een klacht in. Het aantal klachten voor grensoverschrijdend gedrag ging significant de hoogte in. Toch blijft er veel schroom, en leiden klachten niet automatisch tot maatregelen tegen daders. Volgens cijfers van preventiedienst Idewe eindigt 30% van de gevallen met ontslag van het slachtoffer.

Ook in 2018 viel #MeToo niet stil. In België was er de veelbesproken zaak Jan Fabre en de onthutsende resultaten van een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de cultuursector door minister Gatz. Maar liefst de helft van de vrouwelijke werknemers in de cultuursector ervaarde seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Topchoreograaf en kunstenaar Jan Fabre reageerde op het onderzoek met de stelling dat zoiets in zijn gezelschap Troubleyn nooit was voorgekomen. Een boemerang, zo zou blijken. Twintig ex-werkneemsters publiceerden een open brief waarin ze structureel grensoverschrijdend gedrag door Fabre aanklaagden. Fabre zelf ontkende de aantijgingen. Het onderzoek loopt momenteel nog.

In de Verenigde Staten was er veel ophef rond de benoeming van Brett Kavanaugh tot Amerikaanse Federale Hooggerechtshof. Toen bleek dat hij als kandidaat naar voor werd geschoven, getuigden meerdere vrouwen afzonderlijk van elkaar dat ze door Kavanaugh seksueel misbruikt waren. Ondanks een publieke hoorzitting met de krachtige getuigenis van Amerikaans hoogleraar psychologie Christine Blasey Ford, mocht het niet baten. Kavanaugh kon aan de slag als machtigste rechter van het land. Het verhaal doorprikte vooral een mythe, die van berechte daders als zondebok: waar Weinstein, Spacey, De Pauw, Fabre en anderen het in de media wel moesten ontgelden (maar nog niet duidelijk is welke gevolgen dit voor hun carrière zal hebben), kon Kavanaugh vrijwel meteen na de benoeming zijn nieuw mandaat aannemen.

2018 deed #MeToo ook in niet-westerse landen definitief doorbreken, zoals in India, waar een golf van aanklachten en ontslagen op gang kwam, en China, waar zich na lang aarzelen ook steeds meer slachtoffers (al dan niet anoniem) melden.

Maar er viel eveneens veel scepsis en kritiek op te tekenen. #MeToo zou te ver gaan en mensen aan de schandpaal nagelen. Mannen zouden niet meer durven flirten. Zo was er het beruchte geval Buruma. Ian Buruma, hoofdredacteur bij The New York Review of Books, moest opstappen nadat hij een essay publiceerde van iemand die vier jaar voordien werd beschuldigd van seksueel geweld. Ook was er debat over de focus van het #MeToo-debat. Is er voldoende aandacht voor slachtoffers of wordt er te veel aandacht aan (het process, de lijdensweg, et cetera van) de daders besteed?

“Despite all the advances women have made in 2018, in some ways it’s just been another Year of the Man. A year of men getting caught, apologizing, and returning to power. A year of men’s stories getting more attention than the stories of the women they’re accused of harming. A year of men remaining at the center of the national conversation.” Vox (27/12/2018)

Hoe dan ook, het is een feit dat #MeToo op zijn minst voor een verhoogd bewustzijn rond grensoverschrijdend gedrag heeft gezorgd. Op die manier mag het sowieso als emancipatorische beweging gezien worden.

De opkomst van (nieuw) rechts

Door de verrechtsing van politiek en samenleving worden verworven rechten opnieuw in vraag gesteld. Vrouwenemancipatie en gendergelijkheid behoren tot die bedreigde rechten. The Financial Times nomineerde ‘incel’ zelfs tot woord van het jaar 2018.

Nieuw rechtse bewegingen leken anno 2018 vooral te bestaan uit boze witte mannen die actief zijn op radicaal-rechtse fora, blogs en alternatieve media, en die uit frustratie of politiek fanatisme hun ongenoegen uiten over alles wat er volgens hen fout loopt in de wereld. De duizenden memes die de Pano-redactie in 2018 vond in de online-discussiegroep van de nieuw rechtse Vlaamse jongerenorganisatie Schild & Vrienden stonden bol van virulent racisme, seksisme en andere vormen van discriminatie. Onderzoek bevestigt die vaststelling:

Ook in de partijpolitiek zagen we in de loop van 2018 wereldwijd meer radicaal-, extreem- en reactionair rechtse partijen in opmars, met weinig vrouwvriendelijke programma’s en stereotiepe patriarchale waarden. Ze worden geleid door alfamannetjes die onder meer gekant zijn tegen abortus en anticonceptie.

Het traditionele rollenpatroon tussen man en vrouw wordt door dit soort partijen en bewegingen met vuur verdedigd. In oktober schafte de Hongaarse premier Viktor Orbán de middelen voor de opleiding genderstudies af omdat de ‘opleiding onnodig, luxueus en destructief’ zou zijn en ‘ingaat tegen de menselijke natuur’. Ook de overwinning van Jair Bolsonaro in de Braziliaanse presidentsverkiezingen luidde een dramatisch tijdperk in voor de Braziliaanse, en met uitbreiding internationale, vrouwenbeweging. Bolsonaro staat onder meer bekend om zijn vrouwonvriendelijke uitlatingen. Zo zei hij bijvoorbeeld tegen een links vrouwelijk parlementslid dat ze ‘te lelijk’ was om te verkrachten en vindt hij het terecht dat vrouwen minder verdienen dan mannen, omdat ze zwanger kunnen worden. Hij ging zelfs zo ver dat hij de geboorte van zijn dochter een “moment van zwakte” noemde.

Nog recenter brak de extreemrechtse partij Vox door in de Andalusische verkiezingen (Spanje) van december. Vox dreigt ermee om dwars te liggen als er middelen worden vrijgemaakt om geweld tegen vrouwen aan te pakken. Dat is volgens Vox discriminerend tegenover mannen die in een daderrol geduwd worden. Francisco Serrano, het boegbeeld van de partij, klaagde openlijk de ‘genderdictatuur’ aan. In het verleden sprak hij ook al over ‘genderjihadisme’. Hij wil dat de subsidiekraan dichtgedraaid wordt voor organisaties die het feminisme als ‘linkse ideologie’ willen opleggen.

Die conservatieve tendensen blijven niet zonder reactie. De verontwaardiging bij burgers en andersdenkende politici is groot. Ze komen massaal op straat om te protesteren tegen extreemrechts-populistische regeringen en komen op voor mensenrechten waaronder ook die van vrouwen. De vrouwenmarsen die in 2017 voor het eerst en wereldwijd werden georganiseerd tegen de Amerikaanse president Donald Trump kregen uitgebreid gevolg in 2018 met de leuze ‘vrouwenrechten zijn ook mensenrechten’. In Hongarije verenigden vrouwelijke politici van de oppositie zich op straat en in het Hongaarse parlement tegen de zogenaamde slavenwet van Orbán, waardoor arbeiders verplicht kunnen worden om vierhonderd overuren per jaar te presteren zonder dat ze daar meteen voor worden betaald.

Ook in Spanje betoogden duizenden Andalusische burgers tegen de overwinning van Vox.

Een jaar vol sportieve hoogtepunten

2018 bracht meer zichtbaarheid en media-aandacht, maar ook een stijgende professionalisering van diverse sporttakken bij de vrouwen. Het debat over de loonkloof in de sport wordt niet langer uit de weg gegaan en in sommige gevallen zelfs gevolgd door positieve maatregelen. Ook seksualisering van vrouwen in de sport of dubbele standaarden wat betreft kleding en gedrag lijken niet langer te worden getolereerd. We konden voor het eerst matchen van de Red Flames en het vrouwenwielrennen zien op tv, mannen – en vrouwenploegen werden samen voorgesteld voor wedstrijden of aan het begin van een nieuw seizoen, er kwam een vakbond én zwangerschapsverlof voor vrouwelijke wielrenners,  er werden analyses uitgevoerd van structurele ongelijkheden binnen specifieke sporten, en ga zo maar door. Maar bovenal toonden vrouwelijke atleten in groten getale ook tot welke verbluffende prestaties ze in staat zijn. Het regende records, primeurs en het doorbreken van barrières voor vrouwen in de sport. Van roeien en zwemmen over voetbal en de Olympische winterspelen tot een ontdekkingstocht met kajaks. Het kon niet op.

Dat gaat zeker ook op voor onze Belgische sportvrouwen. In het boksen kende ons land een erg succesvol jaar, met op een bepaald moment maar liefst drie wereldkampioenes: Delfine Persoons, Oshin Derieuw en Femke Hermans. Ook het wielrennen bracht een boerenjaar voor de Belgische vrouwen met onder meer WK goud en EK zilver op de Keirin voor Nicky Degrendele, WK en EK goud in het veldrijden voor Sanne Cant, WK en EK brons voor Jolien D’hoore op de scratch en EK brons voor Githa Michiels op de mountainbike. In juni verbraken de Belgian Cheetahs, de Belgische 4x400m-ploeg bij de vrouwen, een 38 jaar oud nationaal record. In het tennis zorgde Elise Mertens voor een resem knappe prestaties met als hoogtepunt een halve finale in de Australian Open. Hou haar zeker in de gaten in 2019. Verder ook nog medailles voor Anna van Bellingen op het EK gewichtheffen, Hermien Peters en Lize Broekx op het EK kajak, Kimberly Buys en Fanny Lecluyse in het zwemmen, Sandrine Tas in het skeeleren, de Belgian Hammers in de gemengde triathlon en het gemengd Belgische team reining in de ruitersport.

Stuk voor stuk leken vrouwelijke atleten zich te bewijzen of zichzelf te overstijgen in hun sport. Er waren er ook die voor unicums in de Belgische sportgeschiedenis zorgden. Zo zorgde Eléonor Sana voor een primeur in maart. Ze werd de eerste vrouw die ons land een medaille kon schenken op de Paralympische Winterspelen. Ze won er brons in de afdaling in het alpineskiën voor personen met een visuele beperking. De Red Flames, de nationale vrouwenvoetbalploeg, klommen op naar de 21e plaats op de FIFA-ranking, hun beste notering ooit. Het leverde hen voor het eerst in de geschiedenis een aanvraag tot oefeninterland op van vrouwenvoetbalgrootmacht Verenigde Staten. Helaas konden ze zich net niet plaatsen voor het WK 2019, wat een geslaagd voetbaljaar helemaal af had gemaakt. In mei behaalde het Belgische vrouwensquashteam een historische bronzen medaille op het EK voor landenteams. Later op het jaar veroverde Nele Gillis ook brons op het individuele EK. Geen medaille voor hen, maar in diezelfde maand traden de Black Waves, de nationale waterpoloploeg bij de vrouwen, voor het eerst sinds de late jaren ‘80 aan in een internationale competitie. Ook dat geeft een bepaalde tendens weer voor de toekomst.

Om vier sportprestaties kon zelf niet-sportminnend België niet heen. Nafi Thiam, koningin van de zevenkamp en nog altijd maar 24, kroonde zich na Olympisch kampioen en wereldkampioen nu ook tot Europees kampioen in haar geliefde discipline, volgens Frédéric Vanheule, redacteur bij Sport/Voetbalmagazine, “één van de zwaarste en meest veeleisende disciplines in de atletieksport”. Op het WK meerkamp in Götzis verbrak ze vervolgens het wereldrecord hoogspringen tijdens een zevenkamp. Thiam sprong er als eerste zevenkampster ooit over de twee meter en won vervolgens goud. De Belgische vrouwenbasketploeg, de Belgian Cats, werd vierde op het WK basketbal na een subliem parcours. Vooral de overwinning op Spanje in de groepsfase en de daaropvolgende zege tegen Frankrijk deden tot de verbeelding spreken (dat laatste shot tegen Spanje met de daaropvolgende overwinningskreten moet je gewoon gezien hebben!). En dat allemaal nadat ze zich eigenlijk als outsider - en voor het eerst in de geschiedenis van het team - voor het WK hadden geplaatst. Het team toonde vooral ook dat er nog groeimarge zit. Dat belooft dus voor de toekomst. 24-jarig zeiltalent Emma Plasschaert kroonde zich tot wereldkampioen in de Laser Radial-klasse van het zeilen, een knappe prestatie die zelfs Belgisch zeillegende Evi Van Acker nooit wist te realiseren. Als kers op de taart kroonde de 18-jarige Nina Derwael zich tot wereldkampioen op de brug met ongelijke leggers in het turnen als eerste Belgische turner ooit. Een ongeziene prestatie.

In augustus bracht diezelfde Derwael al EK goud (brug met ongelijke leggers) en zilver (balk) terug naar België, terwijl turnmaatje Axelle Klinckaert brons behaalde op de grondoefening. Een geslaagd sportjaar lijkt ons. Opvallend is dat heel wat jong Belgisch talent lijkt te scoren. Dat biedt hoop voor de toekomst. Op naar 2019.


Meer weten?

Bron hoofdafbeelding en banner: The Pencils of Eline

Op de hoogte blijven van RoSa thema's en actua?

Ontvang onze tweewekelijkse Pers:pectief waarin we een actueel of onderbelicht thema bespreken vanuit een genderperspectief, of kies voor onze driemaandelijkse Uitgelezen met tal van boekrecensies, interviews, de nieuwste aanwinsten in onze almaar groeiende collectie en nog veel meer, telkens rond één specifiek thema.

Schrijf je in