Geschiedenis van schoonheidsidealen

Het schoonheidsideaal blijkt erg veranderlijk onder invloed van sociale en economische factoren. Wat als het toppunt van vrouwelijke schoonheid wordt beschouwd, is bovendien cultureel bepaald, tijds- en plaatsgebonden. Wat in de jaren veertig als “het perfecte lichaam” werd beschouwd, is vandaag passé. Hieronder schetsen we enkele verandering die zich doorheen de eeuwen voorgedaan hebben.

• Tijdens de negentiende eeuw en tot de jaren vroege jaren twintig van de twintigste eeuw is “de ideale vrouw” volgzaam en fragiel (Zie ook: Geestelijke gezondheid). Rigide genderrolpatronen schrijven de vrouw voor zich toe te leggen op het huishouden en de zorg voor de kinderen. Het ideaal van de huisvrouw wordt weerspiegeld in de dominante vrouwelijke schoonheidsidealen. Het begeerde zandloperfiguur staat symbool voor vruchtbaarheid, en dus voor vrouwelijkheid tout court. Weelderige boezems en ditto derrières worden in de verf gezet met een slanke taille door het pijnlijke korset. Het is een burgerlijk ideaal dat voor bijvoorbeeld arbeidsters vaak onbereikbaar blijft.
  

• De jaren twintig – de roaring twenties – brengen voor veel vrouwen in het westen emancipatie op verschillende fronten (Zie ook: Eerste feministische golf). Hiermee gaat ook het fragiele vrouwelijkheidsideaal van de dienstbare huisvrouw op de schop. De nieuwe positie van de vrouw in het publieke leven baant de weg voor een actiever vrouwelijkheidsideaal. Met kortere rokken en kortere haren gooien vrouwen de eens geïdealiseerde kwetsbaarheid van zich af. Vruchtbaarheid is niet langer de geïdealiseerde uitstraling. Een “perfect” lichaam is hoekig en vooral dun. Het korset verliest aan belang en de ronde vormen die vroeger symbool stonden voor vruchtbaarheid worden nu weggestopt in lossere, comfortabelere kledij met een lagere taille. Het vrouwelijkheidsideaal wordt in die zin haast iets “mannelijker”. Dit wordt echter gecompenseerd met een tal van tierlantijntjes, zoals kralen, hoeden, veren en sjaals.

• Tijdens de crisis van de jaren dertig en tijdens de Tweede Wereldoorlog gaan veel jonge vrouwen uit werken om hun huishouden alsook de industrie draaiende te houden. Hiermee blijven stevige en sterke vrouwenlichamen in deze tijd van honger en ontbering het dominante ideaal. In België daarentegen verscherpt de verpaupering en de massale werkloosheid de scheiding van sferen (Zie ook: Eerste feministische golf). Terwijl mannen vechten voor betaald werken, keren vrouwen terug naar de haard. Schoonheidsidealen is voor velen een laatste zorg. Door de schaarste en ontbering blijft simpele en functionele kledij de norm.

• De naoorlogse periode staat volledig in het teken van de maatschappelijke wederopbouw en het creëren van een welvaartstaat. In de mode vertaalt dit zich in de vorm van veel stof, versiering, kraaltjes, polkadots en fleurige patronen. In de stabielere economie na de oorlog worden het gezin en huiselijkheid weer belangrijke waarden. Vrouwen worden verondersteld zich terug te plooien op de traditionele rol van huismoeder. In deze baby boom periode wordt vruchtbaarheid en het uitstralen hiervan opnieuw aantrekkelijke karakteristieken. Onder impuls van ontwerper Christian Dior wint het zandloperfiguur weer aan terrein. Hij introduceert de New Look die gekenmerkt wordt door een geaccentueerde wespentaille en ditto boezem, wijde A-lijn-rokken met petticoats, hoeden en sierceinturen. Vrouwen dragen hun haren in halflange, golvende of krullende, opgestoken kapsels. De jaren vijftig zijn bovendien het gouden tijdperk van Hollywood. Hiermee wordt een wulps vrouwelijkheidsideaal verspreid. Rondborstige sekssymbolen met een uitgesproken zandlopermodel zijn razend populair. Nochtans blijft de regel van een geaccentueerde smalle taille gelden.

• De swingende jaren zestig brengen het slankheidsideaal terug en maken eveneens komaf met het klassiekere schoonheidsideaal van de jaren vijftig. Conventionele kledingregels worden overboord gegooid en ruimen plaats voor de moderne minirok, de minijurk, de minijas… De miniversie revolutioneert de modebladen, maar ook de werkplek. Met de democratisering van Microminirok met een lengte van zowaar een vingernagel wordt ontworpen om “vrouwelijke schoonheid te benadrukken en herdefiniëren”[1]. Naar het voorbeeld van thin Twiggy wordt mini de nieuwe norm op alle vlakken, ook lichaamsbouw. Het geïdealiseerde vrouwenlichaam doet sterk aan een kinderlijfje denken.

[1] Hannabuss, S. (2012). Encyclopedia of the Sixties: A Decade of Culture and Counterculture. Reference Reviews. p. 424

• Tegen het einde van de jaren zestig en het begin van de revolutionaire jaren zeventig veroorzaken allerlei emancipatorische bewegingen, waaronder de tweede feministische golf, een herstructurering van de samenleving. Dit heeft ook een weerklank op het vrouwelijkheidsideaal. Onder meer dankzij de seksuele revolutie en de populariteit van de anticonceptiepil wordt het moederschap niet langer als het lot van de vrouw beschouwd. Een nieuwe waaier aan mogelijkheden is een verademing voor veel jonge vrouwen. Ze verkiezen vaak praktische mode en vrouwelijke rondingen worden doorgaans minder benadrukt. Dit gaat echter gepaard met een backlash in de schoonheids- en modeindustrie. Marketinglui en modeontwerpers laten de slinger doorslaan naar een hyperslank en atletisch vrouwenideaal. Steeds meer verschijnt er reclame voor afslankmiddelen.

• In de jaren tachtig is enkel diëten niet meer voldoende. Vrouwen moeten slank, maar ook fit en gespierd zijn om succes uit te stralen. De atletische doch stereotiep vrouwelijke lichaamsbouw van model Cindy Crawford zet een nieuwe schoonheidstandaard. Ook hoge hakken en zware make-up maken hun opmars. De powervrouw-look past perfect in het plaatje van de materialistische en carrièregerichte jaren tachtig (Zie ook: Tweede feministische golf). Nu het vrijemarktfundamentalisme stilaan opgang maakt, worden vrouwen steeds vaker benaderd als goed geïnformeerde en zelfstandige consumenten die hun vrije keuze kunnen uitoefenen in de markt. Schoonheid wordt vercommercialiseerd en is te koop in de vorm van zware make-up en aansluitende kledij. Schoonheidssalons vieren hoogtij en ook plastische chirurgie wint aan populariteit.

• Het slankheidsideaal zet zich voort doorheen de jaren negentig, al vertaalt het zich op twee verschillende manieren.
Op de catwalk populariseren witte, androgyne en graatmagere modellen zoals Kate Moss de zogenaamde “heroin chick” look. Dit extreem slankheidsideaal leidt ertoe dat “ideale” vrouwenlichamen steeds minder rondingen vertonen. Modellen worden steeds dunner, maar ook jonger. Het geïdealiseerde vrouwenlichaam begint te lijken op een haast jongensachtig kinderlijf.

Anderzijds kent de mainstream popcultuur net een heropleving van voluptueuze rondingen. Actrices à la Pamela Anderson en artiesten à la Christina Aguilera stralen een pornografischere supermodellenlook uit. Zo dromen veel vrouwen in het westen van een afgetraind lichaam met grote borsten en een smalle taille. Volle lippen, volumineuze kapsels en opvallende make-up zijn weer helemaal in. Hoe schaarser gekleed, hoe vrouwelijker, aldus het dominante schoonheidsideaal. (Zie ook: Derde feministische golf)

• Tegenwoordig zetten de volle billen van Kim Kardashian en Nicki Minaj nieuwe trends en nieuwe standaarden. Nochtans is de laatste jaren ook een kentering op komst (Zie ook: Vierde feministische golf). Diversiteit in ras, grootte, leeftijd, maat en genderstatus wordt waargenomen in de modewereld. In 2012 pronkt voor de eerste keer een model met een maatje meer op de Mexicaanse Vogue. Dat is een historisch moment aangezien jarenlang enkel vrouwen met size zero (maatje 34) bejubeld werden als het schoonheidsideaal. Een generatie van body positivity activisten staat erop dat een brede waaier aan verschillende maar gezonde vrouwenlichamen de nieuwe norm wordt. Op de catwalk zien we steeds meer modellen met een verschillende lichaamsbouw en ook in de mainstream popcultuur is er steeds meer ruimte voor diversiteit.

Een meer diverse schoonheid en de anti-photoshopbeweging

Enerzijds zien we nog steeds vooral jonge en slanke vrouwen in de media. Lichamen blijven conform in verschillende opzichten. Zo is een commerciële foto van een persoon met een handicap eerder een uitzondering dan een regel. Anderzijds begint de media steeds meer open te staan voor diversiteit. Vollere of meer mature vrouwen vinden langzaamaan hun weg in de mainstream.

Bovendien is er een heuse “anti-photoshopbeweging” ontstaan. Verschillende bekendheden en voormalige supermodellen pronken met ongeretoucheerde foto's en plaatsen make-uploze selfies op sociale media. Zo doorprikken ze het onrealistische schoonheidsideaal dat veel vrouwen nastreven. Steeds vaker worden foto’s in de “omgekeerde” richting gephotoshopt. Rondingen worden digitaal toegevoegd of vergroot. Magere modellen worden eveneens op de foto voller gemaakt om er gezonder uit te zien.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Spectacular girls: media fascination and celebrity culture / Sarah Projansky, 2014 – RoSa-ex.nr.: GI p/1
• Airbrushed nation: the lure & loathing of women’s magazines / Jennifer Nelson, 2012 – RoSa-ex.nr.: GII3 a/46
• The last taboo: women and body hair / Karin Lesnik-Oberstein, 2011 – RoSa-ex.nr.: M/429
• The becoming of bodies: girls, images, experience / Rebecca Coleman, 2009 – RoSa-ex.nr.: DII1 a/58
• The body in society: an introduction / Alexandra Howson, 2004 – RoSa-ex.nr.: FII d/30