Clémence Royer

In 1901 ontvangt de Française Clémence Royer (1830-1902) als eerste vrouw het Légion d'honneur voor wetenschappelijk werk. Royer pent als wetenschappelijk auteur verschillende boeken over antropologie, economie en biologie neer. Ze spreekt zich ook openlijk uit tegen het onrecht en de ongelijkheid waaronder vrouwen gebukt gaan in haar tijd. Royer zal in die lijn haar hele leven ijveren voor degelijk onderwijs voor vrouwen. 

In 1862 maakt zij als eerste - en op vraag van de auteur zelf - een Franse vertaling van het werk van Charles Darwin over het ontstaan van de soorten. Royer introduceert daarmee het darwinisme in Frankrijk.

Belangstelling voor mystiek, antropologie en biologie

Clémence Augustine Royer wordt geboren op 31 augustus 1830 in de Franse stad Nantes in een koningsgezind, katholiek gezin. Op haar tiende plaatsen haar ouders hun dochter in een klooster in Mans, waar Royer een religieuze opvoeding krijgt. Daar voelt ze zich aangetrokken tot het mystieke. Royer's familie verhuist naar Parijs in 1843. Het is in die stad dat Clémence Royer de Revolutie van 1848 meemaakt, waarna ze zich voorgoed afkeert van de katholieke godsdienst en republikein wordt. 

In 1849 sterft Royer's vader, ze is dan 19. Om in haar eigen onderhoud te voorzien gaat ze werken als gouvernante in Engeland en daarna op een kasteel in Touraine. Haar baantjes geven haar de gelegenheid om te grasduinen in de bibliotheek van haar werkgevers. Ze verslindt de filosofische werken en wordt een onderlegd autodidact. Ook voor antropologie, biologie en politieke economie heeft ze veel belangstelling.

Vertaling van Darwin's 'The Origin of Species'

In 1860 vestigt Clémence Royer zich in Grandvaux in Zwitserland, waar ze vroeger al eens woonde met haar ouders. Ze leidt er een armoedig bestaan op de buiten. Na enige tijd verwerft ze bekendheid, dankzij de lessen logica die ze geeft aan de dames van Lausanne. Maar haar ideeën schrikken hen af wanneer ze hen vertelt dat de mens afstamt van dieren. Royer gaat dan maar lesgeven in andere steden en ontmoet zo de economist Pascal Duprat, met wie ze een relatie aangaat.

In 1861 vraagt Charles Darwin haar om een Franse vertaling te maken van zijn beroemde boek 'The Origin of Species'. Ze overstijgt haar rol als vertaler ruimschoots doordat ze haar eigen ideeën en ambities projecteert in Darwins boek. In de Franse editie voegt ze een eigen inleiding van 40 pagina’s toe met haar persoonlijke interpretatie van Darwins theorie. Ze last ook voetnoten in waarin ze commentaar levert op zijn tekst. 

In de tweede editie verandert Royer bovendien de titel, zodat die beter overeenstemt met haar visie op de evolutietheorie. Ze stelt een derde editie op zonder Darwin op de hoogte te stellen, waarin ze een aantal zaken toelicht en verandert. Hierna zal Darwin, teleurgesteld, geen beroep meer doen op haar diensten. Haar vertalingen zullen ook niet zonder controverse blijven, maar Royer is altijd achter haar versie blijven staan, mits eigen aanpassingen en kritische blik. 

Filosoof, wetenschapper, feminist

In 1863 deelt ze met de Franse anarchismepionier en bedenker van het eerste mutualiteitssysteem Pierre-Joseph Proudhon de eerste prijs in een wedstrijd over het thema 'belastinghervorming' en over het 'sociale tiende'. Ze huwt in diezelfde periode met haar vriend Pascal Duprat, met wie ze ook één zoon krijgt, René. 

Royer's bekendheid breidt uit, ze schrijft en publiceert. Ook als socioloog is ze actief, maar het is vooral de situatie van vrouwen die haar het meeste boeit. Ze toont glashelder aan hoeveel onrecht en ongelijkheid vrouwen te verduren hebben. Ze sluit zich aan bij de feministische beweging en ontmoet er Maria Deraismes en Marie Bonnevial.

Met religie wil ze niets meer te maken hebben, ze verwerpt de dogma’s. Haar godsdienst, zegt ze, is 'de Waarheid'. Ze  ijvert voor onderwijs voor vrouwen en voor volksfilosofie. In 1881 richt ze de ‘Maatschappij voor filosofische en morele studies’ op met de bedoeling er een ‘onderlinge filosofische school’ van te maken waarbij de gevorderden de zwakke leerlingen helpen. Ze is betrokken bij Le Journal des femmes en bij De Fronde, waar ze samenwerkt met Marguerite Durand en ‘de grote Séverine’. Als medeoprichter van de eerste gemengde maçonnieke obediëntie, ‘Het mensenrecht’, wordt ze gedecoreerd met het Legioen van Eer op 17 november 1900. Ze is de eerste vrouw die deze eer in ontvangst mag nemen voor wetenschappelijke bijdragen (Marie-Angélique Brulon was de eerste vrouw overall die de eer kreeg). 

De dood van haar echtgenoot in 1885 laat haar verarmd achter en ze leidt daarna een miserabel leven. Dankzij de tussenkomst van Dame Leopold Lacour wordt ze opgenomen in een bejaardentehuis, waar ze overlijdt op 6 februari 1902. Haar zoon sterft op 11 november van hetzelfde jaar. Clémence Royer laat een veelzijdig wetenschappelijk oeuvre na.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Avant l'Europe, l'espace Européen: le rôle des femmes / Guyonne Leduc & Michèle Vignaux, 2013 - RoSa-ex.nr.: M/474
• Les femmes et la science / Gérard Chazal, 2006 - RoSa-ex.nr.: EII m/90
• Histoire des femmes scientifiques de l'Antiquité au XXe siècle: les filles d'Hypatie / Eric Sartori, 2006 - RoSa ex.nr.: EII m/89
• Clémence Royer: philosophe et femme de sciences / Geneviève Fraisse, 2002 - RoSa-ex.nr.: T/798
• Uneasy careers and intimate lives : women in science: 1789 - 1979 / Dorinda Outram & Pnina G. Abir-Am, 1989 - RoSa-ex.nr.: T/315