Janet Davison Rowley
Onderzoeker naar chromosomen en kanker
Haar naam doet waarschijnlijk geen belletje rinkelen, toch is Janet Davison Rowley één van de belangrijkste wetenschappers van de voorbije eeuw. Het is dankzij haar baanbrekende werk dat we nu weten dat sommige kankers een genetische oorzaak hebben.
Genmutaties als doorbraak
Janet Rowley is één van de eersten om aan te tonen dat genmutaties kunnen leiden tot leukemie en lymfeklierkanker. We spreken over de vroege jaren '70 van de 20ste eeuw. Haar ontdekkingen veranderden de manier waarop de medische wereld naar kanker kijkt. Het opent de deur naar de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Sinds haar eerste ontdekkingen worden meer dan zeventig ziekten gelinkt aan genetische afwijkingen. Rowley's laboratorium is verantwoordelijk voor meer dan een dozijn van die ontdekkingen.
Dat Janet Rowley zo’n belangrijke rol zou innemen in het kankeronderzoek was echter allerminst vanzelfsprekend. Doorheen haar carrière heeft ze een aantal drempels voor vrouwen moeten overwinnen.
Janet Davison
Janet Rowely wordt in 1925 in New York geboren als Janet Davison. Als enig kind van twee hoogopgeleide ouders, docenten aan een hogeschool, groeit ze op in een geprivilegieerd gezin. Vader Hurford en moeder Ethel stimuleren hun dochter allebei, maar het is vooral Janet Rowley's moeder die ze als haar mentor zal beschouwen. Wanneer Ethel verneemt dat er een beurs open staat aan de universiteit van Chicago schrijft ze haar dochter terstond in. Zo belandt Janet Rowley in 1940 op vijftienjarige leeftijd aan het Hutchins College, waar ze de laatste twee jaren secundair onderwijs combineert met de eerste twee van het hoger onderwijs. In eerste instantie behaalt Rowley er een bachelor filosofie.
Quota voor vrouwen
Wanneer Rowley zich in 1944 wil inschrijven voor geneeskunde stoot ze op quota. In tegenstelling tot nu dienden quota toen om de participatie van vrouwen te beperken in plaats van te stimuleren. Op een groep van vijfenzestig studenten geneeskunde werden maar drie vrouwen toegelaten. Toen Rowley zich wou inschrijven was het quotum bereikt en moest ze een academiejaar wachten. Het jaar was niet verloren want ze behaalde in tussentijd een bachelor in de wetenschappen.
In 1948 studeert ze af als doctor in de geneeskunde. Datzelfde jaar treedt ze in het huwelijk met haar klasgenoot Donald Rowley, waarna ze zijn achternaam overneemt. Nadat beiden na een lange stage hun medische licentie behalen, starten ze hun carrière in onderwijs en onderzoek. Omdat het echtpaar uiteindelijk vier kinderen krijgt, blijkt een carrière voor Janet Rowley niet evident. Gedurende twintig jaar combineert ze de zorg voor de kinderen met haar werk, waarvoor ze drie dagen in de week op locatie werkt en tussendoor thuis. Het is tijdens dat thuiswerk dat ze haar eerste grote ontdekking doet.
Chromosomen van leukemiepatiënten onder de loep
Nadat ze in Oxford een nieuwe methode heeft geleerd om de verschillende onderdelen van chromosomen te belichten, begint ze de chromosomen van leukemiepatiënten te fotograferen via een fluorescerende microscoop. Thuis knipt ze vervolgens, aan de keukentafel, de foto’s van de chromosomen uit en herschikt ze in paren. Haar kinderen plagen haar ermee: ‘Mama is weer met papieren poppetjes aan het spelen’. Naar die opmerkingen is ook de historische biografie over de Rowleys genoemd, Paper Dolls.
In de lente van 1972 neemt Janet Rowley eindelijk een patroon waar. De chromosomen van een patiënt met acute myeloïde leukemie hebben twee afwijkingen. Wanneer ze die vergelijkt met de chromosomen van andere patiënten met hetzelfde ziektebeeld, ziet Rowley dezelfde afwijkingen in chromosoom 8 en 21. Patiënten met een ander soort leukemie hebben ook afwijkingen, maar dan op andere plaatsen.
Vooral haar oplossing van het mysterie van het zogenaamde “Philadelphia Chromosoom” spreekt tot de verbeelding bij collega's. In de vroege jaren '60 hadden wetenschappers in Philadelphia ontdekt dat een bepaalde afwijking op chromosoom 22 chronische myelogenische leukemie veroorzaakte. Ze hadden echter nog niet kunnen achterhalen waarom. Janet Rowley ontdekte hoe dat kwam.
Pas late erkenning voor een grote doorbraak
Haar onderzoek brengt een ware omwenteling teweeg in de behandeling van bloedkankers. Toch duurt het een tijd voor Janet Rowley de erkenning krijgt die ze op basis van haar baanbrekende ontdekkingen verdiende. Veel collega’s waren in het begin namelijk nogal sceptisch over haar bevindingen. Later omschrijft Janet Rowley zichzelf daarom ook als een missionaris die al predikend de hematologen probeerde te overtuigen van het belang van afwijkende chromosomen voor het ontstaan van ziekten.
Uiteindelijk volgen de erkenning en de prijzen wel. Zo mag ze onder meer de prestigieuze National Medal of Science (1998) en de Presidential Medal of Freedom (2009) in ontvangst nemen. Die laatste medaille is de hoogste onderscheiding die een burger in de Verenigde Staten te beurt kan vallen. Helemaal niet mis dus.
Janet Rowley overlijdt in 2013 op 88-jarige leeftijd, ironisch genoeg aan de gevolgen van kanker. In 2017 wordt ze postuum opgenomen in de Amerikaanse National Women's Hall of Fame.
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek
- Markante vrouwen in de geneeskunst / Michel Deruyttere, 2014 - RoSa ex.nr.: W2/130