Gender in film
In de filmindustrie zijn er niet alleen opmerkelijke loonverschillen tussen vrouwelijke en mannelijke topacteurs, ook valt het op dat de prijzen en erkenningen maar al te vaak voor witte mannen zijn weggelegd. Sinds de #MeToo-beweging in 2017 in Hollywood losbarstte is bovendien geweten dat seksuele intimidatie en machtsmisbruik schering en inslag zijn, en de carrièremogelijkheden van vrouwen in de filmindustrie beperken. Op representatief niveau valt dan weer op dat vrouwen in mainstream films vaak erg stereotiep worden voorgesteld of slechts ondersteunende rollen vertolken naast hun mannelijke collega’s.
Representatie in film
Wanneer we kijken naar de manier waarop mannen en vrouwen in beeld komen in films, dan zijn er een aantal opvallende verschillen. Kwantitatief bekeken zijn er in populaire films wereldwijd ruim twee keer zoveel mannelijke als vrouwelijke personages. De grootschaligste scriptanalyse tot nu toe analyseerde 2000 populaire films om de genderbalans en de leeftijdscategorie van de cast in kaart te brengen. Niet alleen bleek dat 78% van de hoofdpersonages mannen waren, ook wordt een opvallend leeftijdsverschil vastgesteld tussen mannen en vrouwen. Hieruit blijkt dat 42 een keerpunt is de carrière van vrouwen: zodra een actrice 42 levensjaren op de teller heeft, daalt haar aandeel van de dialoog aanzienlijk. Mannen ouder dan 42 jaar daarentegen zien hun aandeel van de dialoog enkel groeien. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de filmindustrie een bias vertoont voor jongere vrouwen enerzijds, en oudere mannen anderzijds.
Bron grafiek: The Pudding
Ook zijn er kwalitatieve verschillen: mannen worden veel vaker dan vrouwen neergezet als advocaten, rechters, academici en artsen. Vrouwen hebben betrekkelijk minder spreektijd in films, en vertolken vaker ondersteunende rollen. Uit een analyse van populaire films in 11 landen blijkt dat slechts 31% van alle sprekende personages vrouwen zijn. Wanneer zij spreken, dan spreken ze vaak ofwel met een mannelijk personage of over een mannelijk personage.
Dit fenomeen is striptekenaar Alison Bechdel in 1985 ook al opgevallen. Zij is de bedenker van de Bechdeltest, een steekproef die nagaat hoe vrouwen vertegenwoordigd zijn in film. De test bestaat uit drie vragen:
- Zijn er meer dan twee vrouwelijke personages die een naam hebben?
- Praten zij over iets anders dan de mannen in de film?
- Praten zij met elkaar?
Als het antwoord op deze drie vragen ja is, slaagt een film voor de Bechdel-test. Vandaag slaagt 43% van de films niet voor de Bechdeltest. Een overzicht van de score van recente films vind je hier. Ook in Belgische films tekent dit patroon zich af. Op basis van veertig recente Belgische films stelt Sarah Vergaerde in Recto:Verso vast dat 15% van de vrouwelijke personages schaars gekleed is tegenover 0,3% van de mannelijke personages, dat ze vier keer meer uit de kleren gaan dan mannen en dat 60% van onze films niet slagen voor de Bechdeltest. Ze concludeert dat vrouwen veelal clichématig of geseksualiseerd voorgesteld worden.
Ook kan betere representatie leiden tot betere kijk- en verkoopcijfers. Want hoewel media, film en reclame genderstereotypen blijven repliceren, roepen ze vaak ergernis op. Films met vrouwen in de hoofdrol leveren 15,8% meer op en 66% van vrouwen zapt zelfs weg als ze vinden dat vrouwen op een stereotype manier in beeld worden gebracht. Ook kan betere representatie bijdragen aan een beter imago voor het productiehuis en de regisseur.
Werken in de filmindustrie
Wie werkt in de filmsector, zowel voor- als achter de schermen, krijgt te maken met genderverschillen. Deze verschillen hebben onder meer betrekking op wie de (creatieve) beslissingen maakt, wie de camera hanteert en wie de grootste budgetten krijgt of wie de casting doet. Op die manier hebben ze een directe invloed op de beelden van vrouwen en mannen die op het scherm verschijnen.
Ondervertegenwoordiging
Al sinds het ontstaan van de filmindustrie zijn mannen oververtegenwoordigd in de machthebbende functies. Ook vandaag is slechts 21% van de filmmakers wereldwijd vrouw. Van de Vlaamse filmmakers is 72% man. Een uitgebreide studie van NBF naar de genderbalans in Europese film toont aan dat tussen de periode van 2003 en 2017 slechts 17% van de Europese feature films geregisseerd werden door vrouwen. Met maar liefst 25%, zijn documentaires het genre met de hoogste vertegenwoordiging van vrouwelijke regisseurs.
Volgens de Britse filmcriticus Laura Mulvey heeft de ongelijke aanwezigheid en macht van mannen en vrouwen in de sector een grote impact op het soort films dat gemaakt wordt. Volgens Mulvey worden films in de eerste plaats gemaakt om heteroseksuele mannelijke kijkers te plezieren. Doordat films de wereld tonen vanuit een heteroseksuele mannelijke visie, bekijken alle kijkers – ongeacht hun gender – op die manier mee. In 1975 bedenkt Mulvey de term male gaze (Nederlands: mannelijke blik) om dit fenomeen te omschrijven. Sindsdien wordt dit concept veelvuldig gebruikt voor de manier waarop de beeldende kunsten en literatuur de wereld – en de vrouwen daarin – voorstellen en weergeven vanuit een mannelijk, vaak ook seksualiserend, oogpunt.
Onderwaardering
Bij belangrijke filmprijzen blijven vrouwen ondervertegenwoordigd. De Oscars worden al 92 jaar uitgereikt en in al die tijd zijn slechts vijf vrouwen genomineerd voor de categorie Beste Regisseur. In 2010 werd Kathryn Bigelow de eerste – en laatste! – vrouw om de prestigieuze prijs te ontvangen.
De Oscars worden al 92 jaar uitgereikt en in al die tijd zijn slechts vijf vrouwen genomineerd voor de categorie Beste Regisseur. Slechts één vrouw, Kathryn Bigelow, mocht de prestigieuze prijs ook daadwerkelijk in ontvangst nemen.
In de 72 jaar dat het Cannes Filmfestival bestaat, is Jane Campion de enige vrouwelijke regisseur die op eigen titel de Palme d'Or heeft gewonnen. De actrices Adèle Exarchopoulos en Léa Seydoux deelden de prijs al eens met de mannelijke regisseur Abdellatif Kechiche.
Gender pay gap
De filmindustrie kent significante verloningsverschillen. Ook wereldberoemde actrices verdienen een pak minder dan hun mannelijke tegenspelers. Uit een vergelijking van de best betaalde mannelijke en vrouwelijke acteurs van Forbes in 2017 blijkt dat dat mannen gemiddeld $57,4 miljoen verdienen en vrouwen $21,8 miljoen. Vrouwelijke topacteurs verdienen zo 38% van de bedragen die mannelijke topacteurs ontvangen.
Grensoverschrijdend gedrag
De #MeToo-beweging komt eind 2017 op gang in Hollywood na diverse onthullingen over ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag en aanranding door filmbons Harvey Weinstein. De hashtag is niet nieuw, maar krijgt een tweede leven ingeblazen. Talloze vrouwen wereldwijd delen verhalen over seksuele intimidatie en ongewenst gedrag. Gedreven door verontwaardiging, verenigen 300 prominente actrices en vrouwelijke regisseurs, producenten, schrijvers en entertainmentbonzen zich onder Time's Up. De beweging wil met een juridisch verdedigingsfonds minder bevoorrechte vrouwen beschermen tegen seksueel wangedrag en de gevolgen van het melden ervan. Hun doel is om wetgeving in te voeren zodat bedrijven gestraft kunnen worden die aanhoudende pesterijen tolereren en slachtoffers het zwijgen opleggen. Daarnaast ijveren ze voor genderpariteit bij filmstudio's en talentenbureaus. Om hun eisen kracht bij te zetten, verschijnen heel wat acteurs en actrices tijdens de Golden Globes in een zwarte outfit op de rode loper.
Ook vanuit Bollywood volgen er getuigenissen. In september 2018 getuigt voormalig actrice Tanushree Dutta over een incident op een filmset in 2008. De bekende Bollywoodacteur Nana Patekar dwong haar tot allerlei intieme, ongepaste danspasjes die niet in het script stonden. Toen ze weigerde om hierin mee te gaan, was haar carrière in één klap voorbij. Nu ze tien jaar na de gebeurtenissen en één jaar na #MeToo opnieuw spreekt, krijgt ze andere reacties. De enorme golf van steun die Tanushree binnen en buiten India krijgt, zorgt ervoor dat ook andere vrouwen zich eindelijk durven uitspreken en klacht durven indienen.
In de pers:
- Themanummer Cahiers du Cinéma: Les femmes sont dans la place! (Cahiers du Cinéma, februari 2024, n° 806)
- Op het podium van de Ensors bleven de vrouwen onzichtbaar (De Standaard, 06/02/2024)
- Iris Brey nous explique les différences entre le male et le female gaze (Youtube, 05/06/2021)
- 'Sexism stands at the door': 11 female film-makers written out of mainstream Hollywood history (The Guardian, 02/02/2021)
- “Vrouwelijk denken werd niet toegejuicht”: Een interview met Sylvie Pierre (Sabzian, 12/06/2019)
Meer weten?
- Pers:pectief 06/05/2021: Inclusieve representatie in de film(industrie)
- RoSa schrijft: De male gaze
- RoSa kijkt: Naomi McDougall Jones - "What it's like to be a woman in Hollywood"
- RoSa kijkt: Stacy Smith - "The data behind Hollywood's sexism"
- See Jane 2020 Rapport (Geena Davis Institute of Gender in Media)
- The female gaze: 100 overlooked films directed by women (BFI London Film Festival, 02/10/2020)
- Minder dan 1/5 Europese films geregisseerd door vrouwen 2003 – 2017 (NBF, 23/10/2019)
- Mind the Gap: gender equality in the film industry (UNESCO, 25/02/2019)
- 15 Movies With No Female Characters Whatsoever (Screenrant, 28/01/2017)
- Film Dialogue from 2,000 Screenplays, Broken Down by Gender and Age (The Pudding, 04/2016)
- Women in Film, Television and Media België sluit zich aan bij de strijd voor gendergelijkheid en gelijke rechten voor vrouwen in het film-, televisie-, en medialandschap.
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Political animals: the new feminist cinema / Sophie Mayer, 2016 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/762
- Feminism at the movies: understanding gender in contemporary popular cinema / Hilary Radner & Rebecca Stringer, 2011 – RoSa-ex.nr.: GIV2 p/6
- Backwards & in heels: the past, present and future of women working in film / Alicia Malone, 2017 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/778
- Hollywood dives, Indie queens and TV heroines: contemporary screen images of women / Susanne Kord & Elisabeth Kümmer, 2005 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/485
- Like a natural woman: spectacular female performance in classical Hollywood / Kirsten Pullen, 2014 – RoSa-ex.nr.: GIV2 m/192
- Feminist film theorists: Laura Mulvey, Kaja Silverman, Teresa de Lauretis, Barbara Creed / Shohini Chaudhuri, 2006 – RoSa-ex.nr.: FII p/436
- Cracks in the pedestal: ideology and gender in Hollywood / Philip Green, 1998 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/232