Gender in media

Representatie in nieuwsmedia

Op vlak van kwantitatieve representatie van gender in nieuwsmedia, is er al een hele weg afgelegd. Waar in 1995 slechts één op de zes personen in het nieuws wereldwijd een vrouw was, is de genderverhouding in 2010 al verbeterd naar één vrouw op de vier personen. Deze positieve evolutie is tussen 2010 en 2015 echter gestagneerd.  

Wanneer we naar kwaliteit kijken, zijn er grote verschillen in hoe vrouwen en mannen in beeld komen. Van de “gewone burgers” die in beeld komen, is in Europese media circa 40% vrouw. Van de woordvoerders en de experts die in het nieuws komen, is slechts 20% een vrouw. Uit Nederlands onderzoek blijkt ook dat mensen van kleur vaker als gewone burger (46%) dan als expert (24%) in beeld komen, terwijl dit voor witte mensen net andersom is, namelijk 45% als deskundige en 31% als gewone burger.  

Bovendien is het opvallend dat in Vlaamse krantencolumns en praatprogramma’s geregeld dezelfde experts optreden – meestal witte mannen, vaak van middelbare leeftijd. Een analyse van het in Brussel gevestigde, onafhankelijke communicatiebureau FINN.agency bevestig dat de onafhankelijke experts die in 2019 het vaakst in de media verschenen de volgende waren: hoogleraar en voormalig KU Leuven rector Rik Torfs is koploper met 896 mediaverschijningen, gevolgd door arbeidseconoom en professor Stijn Baert met 688 mediaverschijningen, hoogleraar en UAntwerpen rector Herman Van Goethem met 620 mediaverschijningen en tot slot econoom Geert Noels met 614 mediaverschijningen. Pas op de vijfde plaats volgt de eerste vrouw: VUB-rector Caroline Pauwels met 611 mediaverschijningen.    

Het Nederlandse Kennisinstituut Atria voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis werpt de vraag op in hoeverre media zich zouden moeten spiegelen aan de bestaande demografische realiteit. Ongeveer de helft van de bevolking is vrouw, maar vertegenwoordigers van de media praten het gebrek aan representatie van vrouwen soms goed met de bewering dat zij de realiteit reflecteren: er zijn nu eenmaal meer topmannen dan topvrouwen. Genderdeskundigen brengen daar tegenin dat media deze scheve situatie met hun beeldvorming in stand blijven houden.

Er bestaan talloze initiatieven die de balans recht willen trekken door vrouwelijke experts zichtbaar en gemakkelijk vindbaar te maken voor mediamakers. Denk aan de Vlaamse Expertendatabank of The Brussels Binder die een overzicht bieden van vrouwelijke experts per domein. In Nederland is er de expertendatabank Vaker in de Media, die ook jaarlijks de Vrouw in de Media Award en de aanmoedigingsprijs You Go Girl uitreikt. Deze databanken zorgen ervoor dat de dooddoener “we konden geen vrouw vinden” in elk geval niet meer opgaat. Media die willen inzetten op meer vrouwelijk experts, doen er volgens het onafhankelijke Amerikaanse opleidingsinstituut The Poynter Institute for Media Studies goed aan om eenvoudigweg zelf te turven hoeveel vrouwen ze aan het woord laten. Cijfers liegen niet en kunnen een concrete kapstok zijn voor mediamakers om zichzelf en hun collega’s te motiveren om werk te maken van meer diversiteit.

Werken in de media

Wie werkt in de media, krijgt te maken met genderverschillen. Vrouwen die een plek in de media weten te verwerven, hebben met specifieke uitdagingen te maken. Dat geldt zowel voor vrouwen die prominent voor de schermen werken als voor opiniemakers, maar ook voor redacteurs achter de schermen.  

Gender pay gap

Vrouwelijke journalisten verdienen gemiddeld minder dan hun mannelijke collega’s. Uit de laatste Belgische journalistensurvey blijkt dat hun nettoloon lager ligt dan dat van hun mannelijke collega’s, met € 2.147 tegenover € 2.439 per maand. In andere landen bestaan er vergelijkbare verschillen. Zo won de Britse presentatrice Samira Ahmed in januari 2020 een rechtszaak tegen de BBC nadat zij had ontdekt dat ze werd onderbetaald voor het presenteren van het programma Newswatch. Presentator Jeremy Vine ontving een veel hoger salaris voor het presenteren van het gelijkaardige programma Points of View. Volgens Ahmed was de BBC haar bijna £700.000 aan achterstallige betalingen verschuldigd.  

Ondervertegenwoordiging van vrouwen

Vrouwelijke journalisten zijn in de minderheid. Niettemin zegt het merendeel van de hoofdredacteurs en mediadirecteurs in een recente bevraging van Reuters, dat ze grote vooruitgang hebben geboekt op het gebied van genderdiversiteit op hun redactie. Circa driekwart vindt dat hun organisatie het goed doet. Daarbij valt echter op te merken dat er nog werk is aan de diversiteit van de vrouwen die aan bod komen in de media. Hoewel 76% van de bevraagden stelt een goede genderbalans te bewaken, is slechts 33% even optimistisch over de raciale diversiteit.  

Bovendien zijn de bevraagde vrouwen over het algemeen sceptischer over de voortgang dan mannen. Ook opperen sommigen dat vooruitgang zich vooral voordoet op junior niveau, terwijl redactionele besluitvorming nog steeds vooral in de handen van mannen ligt. Er zou dus ook sprake zijn van verticale stratificatie.  

Intimidatie en bedreigingen

Voor alle vrouwen die een platform hebben in de media, of dat nu als redacteur of opiniemaker is, geldt dat zij vaker dan mannen het slachtoffer van bedreigingen zijn. De Britse krant The Guardian analyseerde enkele jaren geleden de commentaren onder haar artikels en concludeerde dat acht van de tien auteurs die de meeste haatberichten ontvingen, vrouwen zijn. De twee mannen in de top tien zijn zwarte mannen. Het Internet Health Report (2019) bevestigt dit beeld ook op grotere schaal. Vrouwen en non-binaire mensen worden volgens dit rapport meer getroffen door online intimidatie dan mannen, vooral als ze niet wit zijn.

Vrouwelijke journalisten van kleur krijgen op de redacties waar ze werken soms te maken met racisme en vooroordelen. Zij lopen het risico enkel serieus genomen te worden als columnist of opiniemaker, ten koste van hun andere journalistieke ambities. De Nederlandse journalist en media-ondernemer Hadjar Benmiloud noemt het een ongezond mechanisme dat mensen van kleur voortdurend in de opiniekaternen worden geplaatst. Onder meer om die reden lanceerde Benmiloud Vileine Academy, een opleiding die vrouwen van kleur moet klaarstomen om een volwaardige rol op te nemen als onderzoeksjournalisten.   

Grensoverschrijdend gedrag

#MeToo zorgt ervoor dat verhalen over seksuele intimidatie uit de mediasector bekend worden bij een breed publiek. Vlaamse sportjournalistes getuigen over de manier waarop zij grensoverschrijdend gedrag en seksisme hun werk bemoeilijken. In Vlaanderen bereikt #MeToo een pijnlijk hoogtepunt wanneer tv-coryfee en publiekslieveling Bart De Pauw door meerdere vrouwen anoniem aangeklaagd wordt voor seksueel wangedrag en stalking.

Meer lezen?

• Beeldvorming en gender (Website media van de Vlaamse Overheid)
• Gender in de media (Free Press Unlimited)
• Kennisbank beeldvorming in de media (Women Inc.)
  
• See Jane 2020 Rapport (Geena Davis Institute of Gender in Media)
  
• Coming soon: Women in Film, Television and Media

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Challenging images of women in the media: reinventing women’s lives / Theresa Carili & Jane Campbell, 2012 – RoSa-ex.nr.: GI a/199
• Genderdiversiteit in de Vlaamse nieuwsmedia: algemene trends en een case / Hanne Vandeberghe, e.d., 2014 – RoSa-ex.nr.: digitaal beschikbaar
• Gender and the media / Rosalind Gill, 2007 – RoSa-ex.nr.: GI a/134
• Women and journalism / Deborah Chambers, Linda Steiner & Carole Fleming, 2004 – RoSa-ex.nr.: GII g/5
• Gender and newsroom cultures: identities at work / Marjan De Bruin & Karen Ross, 2004 – RoSa-ex.nr.: GI a/123
• Midden in de media: meer vrouwen in de journalistiek / Ans Merens, 2003 – RoSa-ex.nr.: GI a/24