hier komen promoties & acties

Feministische golven

Feminisme is van alle tijden en culturen. Toch zijn er bepaalde keerpunten in de feministische geschiedenis, zoals wanneer vrouwen zich aan het einde van de negentiende eeuw transnationaal organiseerden in een heuse protestbeweging om gelijkberechtiging op te eisen. Deze keerpunten worden vaak besproken in termen van zogenaamde feministische golven.

Feministische kritiek is van alle tijden en culturen. Waar er vrouwenonderdrukking is, is er verzet. Denk maar aan Hypatia, Hildegard van Bingen, Hadewych, Christine De Pizan, Sojourner Truth, Huda Sha’arawi, enzovoort. De kritiek van vrouwen op ongelijke behandeling en misogyne vooroordelen kent echter lange tijd geen systematisch denkkader. Daarom wordt het ook wel vroegfeminisme of proto-feminisme genoemd. Wanneer vrouwen van een zekere klasse stilaan toegang krijgen tot de publieke ruimte en tot het onderwijs, raakt hun kritiek geacademiseerd en organiseren ze zich steeds vaker structureel.

In de achttiende eeuw is feminisme vooral gestoeld op filosofische Verlichtingsidealen. Vrouwen confronteren revolutionaire denkers met de gegenderde beperkingen van hun universeel gelijkheidsdenken en wijzen op de voortdurende genderdiscriminatie jegens vrouwen, die nog steeds als tweederangsburgers worden beschouwd. Verontwaardigd over het androcentrisme en verdoken seksisme in de Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen die de Franse Revolutie in 1789 bekroont, schrijft de Franse Olympe de Gouges een feministische kritiek in 1791: La Déclaration des Droits de la Femme et de la Citoyenne. Wanneer ook de Britse Mary Wollstonecraft in 1792 een feministisch manifest getiteld A Vindication of the Rights of Women publiceert, is het hek van de dam. In heel Europa eisen vrouwen hun gelijke rechten, verder dijnend op het revolutionaire momentum. Het betekent het begin van het moderne feminisme.

In de negentiende eeuw ontwikkelt het feminisme zich van een filosofische stroming tot een ware internationale emancipatorische protestbeweging. Vrouwenorganisaties wereldwijd streven naar formele gelijkheid, met de democratisering van het onderwijs en het stemrecht als topprioriteiten. Dit is de eerste feministische golf.

Er zijn echter belangrijke kanttekeningen te maken bij het indelen van de feministische geschiedenis in verschillende golven. Zo spreekt historica Karen Offen liever niet in termen van golven, omdat het voorbij gaat aan het constante, soms individuele, verzet van de vele vrouwen die ervoor gezorgd hebben dat er een vruchtbaar politiek klimaat ontstond waaruit de golven konden vloeien.

Bovendien is deze kijk op de feministische geschiedenis behoorlijk Eurocentrisch. De indeling in verschillende feministische golven is voornamelijk begaan met de ontwikkelingen in het Westen, waardoor emancipatieprocessen in andere delen van de wereld overschaduwd worden. Hierbij valt ook op te merken dat westerse vrouwen, in het koloniale tijdperk, ook gebruik maakten van hun koloniale macht om hun eigen emancipatieproces te bevorderen. Door zich te beroepen op hun moederrol - als opvoeder en behoeder van cultuur - en zich te "ontfermen" over de opvoeding van niet-westerse, gekoloniseerde samenlevingen, eisen verschillende westerse feministen hun rol in de politieke arena en pogen ze aanspraak te maken op diezelfde erkenning op het thuisfront. Hun emancipatieproces ging in die zin ook ten koste van niet-westerse vrouwen.

Daarnaast zijn academici het er niet over eens hoeveel golven er wel niet zouden zijn, en in welke golf we momenteel verkeren. Enerzijds wordt gesteld dat de doelen van de tweede feministische golf nog steeds niet bereikt zijn en we daarom nog steeds op de rimpelingen van deze tweede feministische golf verder dijnen. Anderzijds oppert men dat de methoden waarmee de feministische beweging zich organiseert en actie voert zodanig verandert zijn sinds de jaren zeventig, dat men onmogelijk over diezelfde golf kan spreken. Het internet en de daarmee gepaard gaande digitalisering hebben feministen over heel de wereld met elkaar in contact gebracht en feministisch verzet voor goed veranderd. Denk maar aan de internationale #MeToo beweging. Ook om deze reden spreken sommigen over een nieuwe, derde feministische golf.

Niet alleen de online mobilisatiemogelijkheden hebben het feminisme voor eeuwig veranderd. Ook op een ideologisch niveau onderging de feministische beweging een diepgaande transformatie in de jaren negentig. Zwarte feministen wijzen op de beperkte bril van witte, westerse en middenklasse feministen die hun eigen ervaring veralgemenen in een optimistisch doch oppervlakkig geloof in een global sisterhood. De nood aan erkenning en inclusie van verschillen tussen vrouwen onderling dringt zich op. De ontwikkeling van intersectionaliteit als analythisch en politiek paradigma revolutioneert de feministische beweging en werpt een nodige kritische blik op de tekortkoming van het dominante feminisme van de tweede golf.

Vandaag staat een nieuwe generatie feministen op. Hun leerschool is veeleer de interactie op sociale media dan academische boeken of de traditionele conscioussness-raising samenkomsten van de tweede feministische golf. Sociale media spelen vandaag een cruciale rol in het verschaffen van informatie alsook in de mobilisatie en organisatie van een zogenaamde vierde feministische golf. De internationale #MeToo-beweging is hier slechts één voorbeeld van. 

Waar de een het inroepen van een nieuwe feministische golf verdedigt vanuit een zogenaamd onverzoenbare generatiekloof tussen feministen, wijst een ander op het depolitiserend effect van deze constante herdoping in nieuwe golven. Dit leidt soms tot verhitte debatten, hetgeen nog maar eens bewijst dat er niet zoiets bestaat als "het" feminisme. Wereldwijd, maar ook in Vlaanderen specifiek, leeft een veelheid aan visies over hoe gendergelijkheid bereikt kan worden. Al deze visies vallen onder de krachtige en historische noemer "feminisme". De diversiteit in de feministische beweging vertaalt zich verschillende feministische stromingen. Op een historisch niveau wordt "het" feminisme dan weer verdeeld in de zogenaamde feministische golven. Hoewel ook hierover de meningen vaak verdeeld zijn, is één ding zeker: feminisme is terug van nooit weggeweest.

Bronvermelding: Offen, K. M. (2000). European feminisms, 1700-1950: a political history. Stanford University Press.