Podcast Kluwen over film, feminisme en filosofie
In de categorie RoSa luistert bespreken we interessante podcasts over thema’s op het snijvlak van gender en/of feminisme die ons opvallen, die we warm aanraden of die we kritisch onder de loep nemen. Ditmaal luisterden we naar de filosofische podcast Kluwen. We kozen voor een aflevering over film, feminisme en filosofie. Filosoof Lotte Spreeuwenberg, verbonden aan het Centrum voor Ethiek van de Universiteit Antwerpen, interviewt journalist, activist en filosoof Mabel Zwaan (Universiteit Tilburg) en hoogleraar morele en feministische filosofie Katrien Schaubroeck (Universiteit Antwerpen). Samen gaan ze op zoek naar welke filosofische lessen we kunnen trekken uit films, maar ook hoe feminisme en film al dan niet hand in hand gaan. En is het toeval dat beide gasten dezelfde favoriete regisseurs delen: Richard Linklater en Sofia Coppola?
Zoals de makers het graag zelf verwoorden: Kluwen is een filosofische podcast over de knopen van het mens-zijn. In het stellen van alledaagse vragen over uiteenlopende thema’s die gaan van klimaat tot zorg en van porno tot mannelijkheid, swingen de makers van verwarring naar verwondering en weer terug. In een mix van persoonlijke verhalen en filosofische argumenten gaan filosofen Martha Claeys en Lotte Spreeuwenberg, beiden verbonden aan het Centrum voor Ethiek van de Universiteit Antwerpen, in gesprek met academische filosofen en andere experten. Zo tonen ze dat filosofie iedereen aangaat en niet beperkt moet blijven tot de afgelegen kamertjes van professoren.
Kluwen ontving in 2020 de Jaarprijs voor Wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten en de EOS Publieksprijs Wetenschapscommunicatie.
De podcast telt intussen een vijftigtal afleveringen. Voor deze RoSa luistert kozen we voor aflevering ‘Het f-woord: over film, feminisme & filosofie’.
In deze aflevering ontvangt Lotte Spreeuwenberg twee filosofen die elk om een andere reden film gebruiken als filosofisch medium. Voor moraalfilosoof Katrien Schaubroeck (Universiteit Antwerpen) legt film de nuances en complexiteiten van menselijke relaties bloot, terwijl journalist, activist en filosoof Mabel Zwaan (Universiteit Tilburg) film gebruikt om filosofische argumenten in te kleuren of zelfs verder te ontwikkelen. Samen gaan ze op zoek naar wat films voor het feminisme kunnen betekenen en omgekeerd. Wat maakt een film bijvoorbeeld feministisch? En hoe worden vrouwen afgebeeld op het witte doek? Deze vragen worden onder handen genomen aan de hand van de film Thelma & Louise, de Before trilogie van Linklater en regisseur Sofia Coppola.
Thelma & Louise werd lang voorgesteld als een feministische film. De film vertelt hoe twee boezemvriendinnen, Thelma en Louise, een tripje maken dat na een misdrijf al gauw omslaat in een klopjacht. Ze vluchten samen van de politie waarna Thelma en Louise weigeren zich over te geven en ten onder gaan in een spectaculaire zelfmoord. Hoewel het thematiseren van oprechte vrouwelijke vriendschappen vernieuwend was, doet Thelma en Louise’s zelfdestructief gevecht tegen het patriarchaat als summum van het feminisme vandaag de wenkbrauwen fronsen bij menig feminist. De vrouwen worden namelijk voorgesteld vanuit een mannelijk perspectief, of de male gaze. Het mannelijk standpunt is de norm, het vrouwelijke de afwijking. Volgens Katrien Schaubroeck blijft deze male gaze echter iets verradelijks, want ook vrouwen internaliseren dit perspectief: “Vrouwelijke regisseurs, maar ook acteurs bekijken de wereld toch nog vaak vanuit een cultureel dominant verhaal waarin mannen vaak het referentiepunt zijn,” zegt ze. Het gevolg is dat we vaak niet meer merken dat het om een mannelijk perspectief gaat. Schaubroeck verwijst naar The Virgin Suicides van Sofia Coppola waar vijf tienerzussen kampen met existentiële weemoed. Hoewel het verhaal gaat over deze intelligente meisjes, worden ze voorgesteld als ondoorgrondelijk vanuit het perspectief van hun buurjongens.
Kunnen er wel feministische films zijn in het patriarchaat? En mogen we als feminist naar niet-feministische films kijken? Schaubroeck ziet vooral waarde in het realistisch voorstellen van vrouwen, vanuit een female gaze.
Dat betekent: tonen hoe vrouwen elkaar kunnen empoweren, maar ook hoe ze toegevingen blijven doen binnen het patriarchaat. Eén van die toegevingen is misschien het blijven bekijken van films die eigenlijk niet feministisch zijn. Zowel Zwaan als Schaubroeck zijn lovend over Richard Linklater, een Amerikaanse regisseur (van onder andere de Before trilogie en Boyhood) die focust op menselijke relaties en hoe deze evolueren doorheen de tijd. “Linklater zou een vriend van mij kunnen zijn,” stelt Schaubroeck, want onze vrienden zijn vaak ook niet voldoende feministisch. “Als ik niet van die film zou kunnen genieten, dan zou ik gewoon geen vrienden meer hebben.” Mabel Zwaan illustreert daar tegenover de verbeeldende mogelijkheden van film. “Juist omdat (...)[sci-fi films] onrealistisch zijn, geeft dat facetten om na te denken over bepaalde onderwerpen die niet nu geworteld zitten in de realiteit, maar op een gegeven moment misschien wel.”
Benieuwd hoe feminisme, filosofie en film elkaar ontmoeten en meer kunnen doen dan enkel entertainen?
Meer weten?
- Uitgelezen Lente 2023: Filosofie en feminisme