Van vrouwenbeweging naar feministische beweging, een geschiedenis
De sociale beweging die historisch de emancipatie, de rechten en de sociale positie van vrouwen heeft verdedigd, stond lange tijd gekend als de vrouwenbeweging. Tegenwoordig spreken we echter veelal van een feministische beweging, zowel in België als internationaal. Welke inhoudelijke koerswijzigingen houdt deze evolutie in? Wat betekent dit voor de strijdpunten, maar ook de samenstelling van die beweging?
Aan het einde van de negentiende eeuw kreeg een transnationale beweging vorm die zich organiseerde rond de strijd voor gelijkberechtiging tussen mannen en vrouwen, met bijzondere aandacht voor het verwerven van het vrouwenstemrecht. Het idee was dat politieke participatie ook zou leiden tot emancipatie en formele gelijkheid op andere vlakken. Deze beweging bestond voornamelijk uit burgerlijke en vaak witte, westerse vrouwen. Deze ontwikkelingen gingen de geschiedenis in als de eerste feministische golf, een eerste keerpunt in de geschiedenis van het feminisme. Toch werd er destijds niet zozeer gesproken over een feministische beweging maar wel over een vrouwenbeweging. Pas met de opkomst van de tweede feministische golf in de jaren 1960, 1970 werd er stilaan een onderscheid gemaakt tussen vrouwenbewegingen en -organisaties enerzijds, en feministische bewegingen en -organisaties anderzijds.
De historische verschuiving van een vrouwenbeweging naar een feministische beweging houdt bovenal een inhoudelijke verschuiving in, maar ook de samenstelling is veranderd, gediversifieerd om precies te zijn. De feministische beweging is namelijk veel inclusiever, in die zin dat niet alleen (cis) vrouwen er deel vanuit maken zoals historisch wel het geval was in de vrouwenbeweging in België. Vandaag maken ook mannen, trans, genderdiverse en non binaire personen integraal deel uit van de beweging. Iedereen die opkomt voor gendergelijkheid, mag zichzelf tot de feministische beweging rekenen. Die is dan ook bijzonder divers, niet alleen op het vlak van genderidentiteit en biologisch geslacht (net zoals andere identiteitskenmerken) maar ook qua ideologie, visie en centrale strijdpunten. Er bestaan dus heel uiteenlopende feministische stromingen. Hun gemeenschappelijke perspectief is echter de focus op gender en hun gemeenschappelijke doel blijft steeds gendergelijkheid, ongeacht hoe ze dat precies invullen en beogen te bereiken.
Waar de vrouwenbeweging, zoals de naam ook duidelijk signaleert, uitsluitend een thuis bood aan vrouwen en dan vooral cis vrouwen, is de feministische beweging van vandaag veel inclusiever en daarmee ook diverser geworden.
Die evolutie hangt bovendien samen met de inhoudelijke verschuiving, al is het moeilijk te zeggen wat nu oorzaak en gevolg is. Enerzijds heeft de diversifiëring van de beweging geleid tot meer diverse perspectieven, die daarmee ook diverse ervaringen en thema’s onder de aandacht kunnen brengen. Meer diversiteit onder de mensen in de beweging heeft kortom geleid tot een ruimer scala aan strijdpunten en bovendien een groeiende aandacht voor intersectionaliteit. Anderzijds is de historische vrouwenbeweging ook ‘van binnen uit’ haar strijdpunten en analyses gaan herevalueren, verbreden en verdiepen op basis van intersectionele literatuur. Juist omdat er een groeiende aandacht was en een openheid naar verbreding van perspectief, werd de vrouwenbeweging ook een steeds veiligere en aantrekkelijkere plek voor andere personen dan zij die ze historisch vertegenwoordigde.
Die wisselwerking heeft over de jaren heen dus een inhoudelijke verschuiving op gang gebracht. Het gaat niet langer alleen over vrouwenrechten vanuit een perspectief van gelijkberechtiging ten opzichte van mannen; vandaag ligt de focus veeleer op genderverhoudingen en -relaties. De sociale constructies rond mannelijkheid en vrouwelijkheid - die genderstereotypen en -normen in stand houden en die leiden tot genderongelijkheden in verschillende domeinen - worden steeds meer in vraag gesteld en verruimd.
Het oorspronkelijke doel van de vrouwenbeweging om gelijkberechtiging te verwezenlijken binnen de bestaande sociale, economische en politieke structuren, wordt vandaag op scherp gesteld. Omwille van de bredere en inclusievere analyse die feminisme als theoretisch kader biedt, is het doel van de feministische beweging ook veranderd, misschien zelfs ambitieuzer geworden. Feminisme erkent dat genderongelijkheid diep geworteld is in de samenleving en bekijkt die problematiek steeds op een structureel niveau en steeds meer vanuit een intersectioneel perspectief. Het doel vandaag is dan ook niets minder dan systemische verandering. Feminisme beoogt geen stapsgewijze hervormingen - hoewel ook die ook verwelkomd worden - maar een maatschappelijke transformatie.