hier komen promoties & acties

Male Gaze

De male gaze

Met slechts 21% vrouwelijke filmmakers wereldwijd, blijft genderongelijkheid in de filmsector hardnekkig standhouden. Het gaat dan niet alleen over de regisseurs en producenten, maar ook over wie de scripts schrijft, de casting doet, de camera vast heeft en de beelden monteert. Die ongelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen beïnvloedt ook de culturele beeldvorming die films uitdragen. Wanneer het perspectief, zowel in het verhaal als van de camera, kenmerkend mannelijk is, spreken we van een male gaze. Vandaag mag het dan een buzzword heten, toen Laura Mulvey dit concept in 1975 theoretiseerde, was dat het begin van een belangrijk onderzoeksveld in feministische film studies. 

Male gaze betekent letterlijk “mannelijke blik”. De term wordt in 1975 geïntroduceerd door de de Britse filmcritica Laura Mulvey in haar baanbrekend artikel Visual Pleasure and Narrative Cinema. Daarin stelt Mulvey, gebaseerd op de psychoanalytische inzichten van Freud en Lacan, dat klassieke Hollywoodcinema de patriarchale orde reproduceert door zijn focus op het verlangen van de heteroseksuele mannelijke kijker. Hierdoor staat het actieve, mannelijke perspectief centraal, waarvan vrouwen vaak het passieve object worden. Dat objectiverend proces gaat vaak gepaard met seksualisering. In het bekend essay Is The Gaze Male? vult filmstudies professor Ann Kaplan aan dat de genderongelijkheid niet ontstaat door de objectivering zelf, maar door het feit dat een vrouwelijke blik nooit een dergelijk objectiverend proces in gang kan zetten. 

De blik is met andere woorden niet noodzakelijk mannelijk, maar is enkel mogelijk vanuit een machtige, en dus mannelijke, positie binnen de structuren van een patriarchale samenleving en (film)taal.

Deze male gaze manifesteert zich volgens Mulvey op drie vlakken. Ten eerste is er de camera, die in theorie neutraal is. Doordat historisch gezien (en nog steeds) vooral mannen de camera hanteren, is de blik van de camera in Hollywood-filmtaal echter doorgaans mannelijk. Verder zijn er vaak meer mannelijke personages in films, die vrouwelijke personages bovendien het object van hun blik maken. Tenslotte reproduceert ook de kijker, ongeacht genderidentiteit of geslacht, deze male gaze omdat films kijkers doorgaans uitnodigen zich te identificeren met de (vaak mannelijke) hoofdrolspelers en diens perspectief.

In een recent interview benadrukt Mulvey dat haar theorie gebaseerd is op oude Hollywoodfilms. Ze stelt dat haar theorie niet per se toegepast kan worden op avant-garde of experimentele cinema waarbij de film bijvoorbeeld commentaar geeft op de voyeuristische verlangens van het mannelijke hoofdpersonage. Zo refereren filmcritici vaak naar Alfred Hitchcocks Psycho (1960) als voorbeeld van de male gaze, hoewel het daarin net gaat om een bewust gebruik van de male gaze om de psychotische obsessies van het personage Norman te communiceren aan de kijker. Volgens Mulveys definitie speelt in dit geval de blik van de camera en het hoofdpersonage in op de conventies van de male gaze, terwijl het publiek minder meewerkt aan het instandhouden ervan, precies omdat de film hen sensibiliseert over deze blik.

Ook in het hedendaagse gebruik sluit het concept steeds minder aan bij haar oorspronkelijke definitie. Vandaag gaat het vaker over het perspectief van de camera en hoe die lichamen in beeld brengt, objectiveert en seksualiseert. Het gaat om shots waarbij de camera langzaam het lichaam volgt of inzoomt op bepaalde lichaamsdelen, maar ook over stereotiepe narratieven zoals de make-over die een zogenaamd lelijk eendje omtovert in het sexy schoonheidsideaal

De female gaze als tegenpool?

Hoewel vrouwelijke personages vaker geobjectiveerd en geseksualiseerd worden, zijn zij niet de enige die onderworpen worden aan deze ‘male gaze’, zoals die term vandaag vaak gebruikt wordt. Denk maar aan de nadruk op de gespierde bovenlichamen van mannelijke superhelden.

Sommigen begrijpen die objectivering van mannelijke personages vanuit een heteronormatief kader als een female gaze. Anderen wijzen erop dat het juist een verderzetting van de male gaze is: er is nog steeds sprake van machtsongelijkheid terwijl een female gaze net zou gaan om het opheffen ervan.

Mulvey zelf spreekt eerder van een counter-cinema, die gebruik maakt van lange shots en 360° camerabewegingen die de mogelijkheid tot één perspectief destabiliseren. In plaats van te objectiveren en seksualiseren, streeft de female gaze volgens haar naar inleving, emotie en intimiteit. Rekening houdend met de vrouwelijke kijker ligt de focus op de agency en innerlijke gevoelswereld van de (vrouwelijke) personages. Net als bij de male gaze gaat het dus niet over de genderidentiteit of het biologisch geslacht van de filmmakers, maar over de beeldvorming in het eindproduct, en de emoties of associaties die het oproept.

Een verderzetting van, of breuk met de norm?

De gaze theorie wordt vaak bekritiseerd als essentialistisch en (hetero)normatief. De focus op het seksuele verlangen in de theorie rond de male gaze is gebaseerd op heteroseksuele aantrekking. Daarmee houdt de theorie geen rekening met de seksuele diversiteit onder de kijkers, die volgens Mulvey mee de blik construeren. Ook de genderdiversiteit onder kijkers trekt de binaire gendercategorieën waarop deze theorieën gebaseerd zijn in vraag. Dit is dan ook precies wat Mulvey wil aankaarten: de patriarchale genderhiërarchie die de beeldvorming in cinema beïnvloedt, doet de rijke diversiteit in de samenleving oneer aan. Nieuwere theorieën rond een mogelijke female gaze versterken deze genderstereotiepe tweedeling, doordat het verder bouwt op de associatie van het vrouwelijke met het emotionele en passieve. 

De binaire, gegenderde terminologie blijft daarmee in gebruik en houdt dominante gendernormen in stand.

Langs de andere kant is het idee van een female gaze een tegenreactie op de male gaze, een soort van verzet tegen de dominante blik dus. De iconische en pas overleden feminist bell hooks daarentegen spreekt liever over een oppositional gaze, waarmee ze de intersectie met ras toevoegt. Ze stelt dat de theorie rond de male gaze niet alleen uitgaat van een mannelijk, maar ook een wit publiek. Omdat de male gaze witte schoonheidsnormen in beeld brengt, vallen zwarte vrouwen en vrouwen van kleur hier vaak buiten. Een oppositional gaze verzet zich tegen normatieve perspectieven en staat kritisch tegenover dominante beeldvorming in mainstream cinema.



In de pers:

Meer weten?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

Bron hoofdafbeelding: Vanilla Bear Films via Unsplash