Buchi Emecheta

Buchi Emecheta (1944-2017) is een belangrijke naam binnen de Afrikaanse letteren. De auteur laat een waaier aan boeiende literatuur na waarin ze focust op de ervaringen van zwarte vrouwen met onder meer seksisme, racisme en het moederschap. 

Emecheta strijd ook buiten haar literaire oeuvre actief voor meer en betere vrouwenrechten, en tegen racisme en sociale ongelijkheid. Ze staat bekend om haar sterke, soms excentrieke, visies op feminisme en vrouw-zijn en haar beeldende informatieve schrijfstijl.

Het getekende leven van Buchi Emecheta

Buchi Emecheta wordt geboren als Florence Onyebuchi Emecheta op 21 juli 1944 in Yaba, een klein dorpje nabij Lagos, de hoofdstad van Nigeria. Als jong meisje al krijgt ze te maken met vooroordelen m/v. Ze pent het in haar semi-autobiografische roman Second-class Citizen (1974) als volgt neer: "She was a girl who arrived when everyone was expecting and predicting a boy".

Ook onderwijs blijkt een hindernis. Zo moet Emecheta in eerste instantie thuis blijven terwijl haar broer wel naar school mag. Dat is echter buiten Buchi Emecheta zelf gerekend. Ze blijft haar ouders dag na dag met argumenten bestoken. De aanhouder wint in het geval van Emecheta. Uiteindelijk weet ze haar vader en moeder voldoende te overtuigen van de meerwaarde van een opleiding.

Huwelijk

In 1960 trouwt de dan 16-jarige Emecheta met Sylvester Onwordi, met wie ze al verloofd is sinds haar 11de. Nog in hetzelfde jaar bevalt ze van een dochter en in 1961 volgt een zoon. Het jaar erop verhuist het gezin naar Londen zodat Onwordi daar aan de universiteit les kan volgen. Emecheta en Onwordi krijgen samen uiteindelijk vijf kinderen.

Haar huwelijk met Onwordi zal Emecheta later als een ongelukkig en gewelddadig huwelijk omschrijven. Haar ervaringen hieromtrent verwerkt ze in diverse romans. Ter afleiding van de situatie thuis leert Emecheta zichzelf schrijven; in het Engels, wat niet haar moedertaal is. Haar man, die daar helemaal niet blij mee blijkt te zijn, is zo wantrouwig over deze literaire droom dat hij Emecheta's eerste manuscript verbrandt. Later zal Emecheta de moed vinden het opnieuw te schrijven. Het duurt echter vijf jaar voordat het opnieuw op punt staat. Uiteindelijk kan ze het verhaal alsnog uitbrengen als haar derde roman: The Bride Price (1976).

Academisch traject

Op 22 jarige leeftijd - en zwanger van haar vijfde kind - verlaat Emecheta haar man. De druppel die de emmer doet overlopen, is het verbranden van haar eerste manuscript. Ondanks het feit dat de opvoeding voor de vijf kinderen volledig bij haar terecht komt, gaat Emecheta studeren. In 1972 behaalt ze haar diploma in de sociologie aan de Universiteit van Londen. Bijna twintig jaar later zal ze aan diezelfde universiteit ook haar doctoraat behalen (1991) en er aan de slag gaan als docent Moderne Afrikaanse Letterkunde. Emecheta wordt in de loop van haar academische carrière een vaak gevraagde gastdocente op andere gerenommeerde universiteiten, waaronder ook Yale University.

Emecheta brengt het merendeel van haar leven in Groot-Brittannië - en meer bepaald in Londen - door. Begin jaren '80 keert ze korte tijd terug naar haar geboorteland Nigeria om er aan de slag te gaan als professor aan de Universiteit van Calabar. Ze kan er echter moeilijk aarden en keert al snel naar haar geliefde Londen terug. Ze voelt zich daar het meest thuis.

Een geëngageerde vrouw

Emecheta is meer dan enkel auteur. Ze is een sociaal geëngageerde vrouw die zowel in haar literaire als niet-literaire carrière aandacht heeft voor vooroordelen, stigma en ongelijkheden. Ook in de periode waarin ze haar eerste boeken publiceert, blijft Emecheta niet-literair sociaal geëngageerd werk verrichten. Zo is ze tot 1976 jeugdwerker en socioloog voor de Inner London Education Authority en is ze van 1976 tot 1978 gemeenschapsmedewerker in Camden (Noord-Londen). 

Ook wanneer auteur haar hoofdberoep wordt, blijft ze diverse goede doelen steunen alsook culturele en literaire organisaties, vaak specifiek gericht op (vrouwelijk) Afrikaans talent en sociaal engagement.

Literair oeuvre

Buchi Emecheta schrijft gedurende haar carrière meer dan vijftien romans, waarvan de verhalen vaak gebaseerd zijn op autobiografische ervaringen. Daarnaast is ze ook auteur van diverse artikels en toneelstukken voor televisie, pent ze drie kinderboeken neer en realiseert ze een autobiografie. 

Haar bekendste werken zijn ongetwijfeld haar vroegste romans: haar debuutroman In the Ditch (1972), de opvolger Second-class Citizen (1974) waar ze wereldberoemd mee zal worden, The Bride Price (1976), het bekroonde The Slave Girl (1977) en The Joys of Motherhood (1979). 

Ook haar latere publicaties scoren goed, zoals Destination Biafra (1982) - dat geldt als de eerste weergave van een vrouwelijke blik op de Nigeriaanse burgeroorlog -, The Rape of Shavi (1985) en Gwendolen (1989).

In 1981 verschijnt Our Own Freedom. Het boek bevat foto's van de hand van fotograaf Maggie Murray met toelichting van Buchi Emecheta. Het boek zet de ervaringen van Afrikaanse vrouwen centraal.

In 1984 publiceert Emecheta haar autobiografie Head above Water. In het boek vertelt ze hoofdzakelijk over haar persoonlijke leven en de manier waarop haar romans tot stand zijn gekomen. Ze licht in het boek ook toe hoe ze met haar romans vooral díe generatie zwarten wil bereiken die in Engeland is opgegroeid, maar hun wortels kennen in Afrika of de Caraïben. 

Buchi Emecheta schrijft in een zeer beeldende stijl met een groot gevoel voor humor en oog voor details. Haar literaire werk wordt meermaals bekroond, van individuele publicaties tot haar gehele oeuvre. Hoewel ze in Engeland woont, kent ze initieel meer succes in Amerika. Hetzelfde geldt voor de lage landen: terwijl Nederland haar zowat onmiddellijk in de armen sluit, duurt het in België veel langer voor ze erkenning krijgt. 

Emecheta, die het merendeel van haar leven in Groot-Brittannië doorbrengt, krijgt in 2005 de titel toegekend van Officer of the Most Excellent Order of the British Empire (OBE) voor haar bijdrage aan de literatuur.

Thematische focus

Emecheta begint haar literaire carrière met een column die ze schrijft voor het Britse politiek-cultureel magazine New Statesman. In haar column pent Emecheta haar ervaringen neer met het leven als zwarte vrouw in Londen. Een collectie van deze verhalen zal ze uiteindelijk bundelen in haar eerste boek In the Ditch (1972). Emecheta's aanpak hier is semi-autobiografisch.

'Black British Life'

Emecheta verwerkt ervaringen van wat ze zelf "Black British Life" noemt - en meer specifiek haar eigen ervaringen als zwarte alleenstaande vrouw en moeder - ook in haar volgende romans kaart en er de schrijnendheid van bepaalde situaties (racisme, huiselijk geweld, genderstereotypen, kindhuwelijken, ...) mee aan. Niet alle aspecten van "Black British Life" die aan bod komen in haar oeuvre zijn echter autobiografisch. Het gaat verder dan dat; verder ook dan pure Afrikaans-Britse ervaringen. Zo vertelt ze in Gwendolen (1989) het verhaal van een Jamaicaans meisje dat opgroeit in Engeland en met incest te maken krijgt.

Het leven als Afrikaanse vrouw

Belangrijke aandacht ook - zeker in haar vroege romans - krijgt de rol van de vrouw in traditionele Afrikaanse (en dan vooral Nigeriaanse) samenlevingen. Kindhuwelijken, polygamie, geweld tegen vrouwen, meisjes die niet naar school mogen, ... ze neemt het allemaal onder de loep. Haar toegewijdheid om diverse taboeonderwerpen via haar romans aan te kaarten wordt haar - zeker als Afrikaanse vrouw - niet altijd in dank afgenomen. Ook al tracht ze dit steeds op een informatieve en dus niet intentioneel veroordelende manier te doen. Daarover zegt ze in een interview met magazine Surplus (1990) het volgende: 

Ook 'de' westerse cultuur onder de loep

Zowel aspecten uit 'de' westerse cultuur als aspecten uit 'de' traditionele Afrikaanse cultuur moeten het in haar oeuvre ontgelden. Ze is kritisch ten opzichte van Afrikaanse tradities die schadelijke gevolgen hebben voor meisjes en vrouwen, maar ze is even kritisch ten aanzien van de impact van het Westen op Afrika. In haar mening hadden Afrikaanse vrouwen - in veel aspecten - juist meer vrijheid vóór de komst van de kolonisatie en het christendom.

'De autonomie van vrouwen' vormt de rode draad in Emecheta's romans. Wat de verschillende personages ook meemaken, het gebrek aan autonomie om hun eigen situatie te verbeteren krijgt een centrale rol. De sleutel tot de bevrijding van 'de vrouw' is voor Emecheta dan ook toegang tot onderwijs zodat ze hun eigen autonomie en kennis kunnen vergroten. 

Ondanks het verschil in positie van vrouwen in het West-Europa en Afrika die Emecheta kent en observeert, ziet ze ook gelijkenissen. Zo krijgen vrouwen overal ter wereld te maken met seksueel geweld. Hoe zwaar de thema's die in haar romans aan bod komen ook zijn, Emecheta laat altijd ruimte voor positivisme. In een artikel in LOVER (1982 nr. 1 p. 15-18) omschrijft Saskia Wieringa het als volgt:

In de romans The Bride Price (1976) en The Joys of Motherhood (1979) komt ook moeder-zijn en het moederschap binnen 'de' Afrikaanse cultuur uitgebreid aan bod, vooral in verwevenheid met de rol van auteur en het schrijverschap. Over het moederschap zegt Emecheta het volgende: 

In de loop der jaren krijgt Emecheta meermaals te maken met uitgevers die haar werk rond bepaalde, in hun ogen 'gevoelige', thema's wensen te censureren. Ze richt als reactie daarop een eigen uitgeverij op. Zo kan ze haar werk met haar eigen visie blijven publiceren.

Belangrijke pionier

Buchi Emecheta kan beschouwd worden als een belangrijke pionier binnen de Afrikaanse literatuur. Ze behandelt onderwerpen die geen enkele andere Afrikaanse auteur op dat moment durft aan te kaarten (zoals huiselijk geweld en incest). Ze doet dit op een beeldende en informatieve manier die los staat van oordelen en die ruimte laat voor positivisme rond het vrouw-zijn. 

Verder opent Emecheta ook de weg voor andere vrouwelijke Afrikaanse auteurs om enerzijds auteur te zijn en anderzijds gevoelige onderwerpen als seksisme en racisme aan te kaarten vanuit een vrouwelijk perspectief. 

Emecheta overlijdt op 25 januari 2017 op 72-jarige leeftijd in haar thuisstad Londen. Bij het bekendmaken van haar overlijden, delen heel wat auteurs de reden waarom Buchi Emecheta volgens hen niet vergeten mag en zal worden. Zo spreekt Chimamanda Ngozi Adichie op Instagram:

Meer lezen

• Recreating the female space in the novels of Buchi Emecheta / Mumtaz Mazumdar, 2016
• Intra-Gender Relations Between Women: A Study of Nawal El-Saadawi and Buchi Emecheta's Novels / Razinat Mohammed, 2012
• Acting Out: Performance Theory in African and African American Literature / John Glenn, 2006
• This is No Place for a Woman: Nadine Gordimer, Nayantara Sahgal, Buchi Emecheta and the Politics of Gender / Joya Uraizee, 2000
• Emerging Perspectives on Buchi Emecheta / Marie Umeh, 1995
• Reading Buchi Emecheta: Cross-Cultural Conversations / Katherine Fishburn, 1995
• Women and Social Realism in the Novels of Buchi Emecheta / Marie Umeh, 1981
  

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Contemporary African literature and the politics of gender / Florence Stratton, 1994 - RoSa ex.nr.: GIV2 g/13
• Als een tweederangsburger: een vrouw tussen Nigeria en London / Buchi Emecheta, 1991 - RoSa ex.nr.: RI /596
• Tussen twee culturen. Interview met Buchi Emecheta / Artikel in SURPLUS jrg. 4 nr. 02 mei/juni 1990 p. 13-14
  
• Het hoofd boven water / Buchi Emecheta, 1989 - RoSa ex.nr.: S/195
• Toward a feminist criticism of Nigerian literature / Artikel in FEMINIST ISSUES jrg. 9 nr. 01 lente 1989 p. 73-87
  
• Van slavin tot bijstandsmoeder. De Nigeriaanse schrijfster Buchi Emecheta / Artikel in LOVER nr. 1 (1982) p. 15-18
  
• Our own freedom / Buchi Emecheta, 1981 - RoSa ex.nr.: Q/20
• Vrouwenhandel / Buchi Emecheta, 1977 - RoSa ex.nr.: RI /256